سمانه اسلامی ورکی
در روزگاری که روند مهاجرت از روستا و کوچ‌نشینی به حاشیه شهرها همچنان ادامه دارد، فناوری‌های نوین می‌توانند نقشی کلیدی در احیای زندگی سنتی ایفا کنند. حالا این انرژی پاک، بدون بر هم زدن بافت فرهنگی و ساختار زندگی عشایر، گامی مهم در مسیر توسعه پایدار برداشته است.
عشایر مازندران؛ جمعیتی مولد اما در حاشیه تصمیم‌ها
بر اساس آمار رسمی، بیش از ۵ هزار و ۴۰۰ خانوار عشایری، چه بومی و چه غیر بومی، در نقاط مختلف مازندران سکونت دارند. این جمعیت هرچند از لحاظ عددی در اقلیت‌اند، اما نقش آنها در تأمین بخشی از پروتئین قرمز و لبنیات محلی انکارناپذیر است.
آنان روزگار را با دامداری، کوچ‌نشینی و تولید سنتی لبنیات می‌گذرانند، اما با چالش‌هایی نظیر پیری جمعیت، نبود زیرساخت‌های مناسب، کاهش بارندگی و عدم دسترسی به برق روبه‌رو هستند. بسیاری از خانواده‌های جوان از ادامه این سبک زندگی صرف‌نظر کرده و به امید امکانات بهتر راهی شهرها شده‌اند.
روشنایی مدرن برای خیمه‌های سنتی
در همین شرایط، پروژه نصب پنل‌های خورشیدی قابل حمل برای خانواده‌های عشایری، به‌ویژه در شهرستان نور، نشانه‌ای از هم‌زیستی مثبت سنت و فناوری است.
عزیزالله هوشمند، مدیر جهاد کشاورزی نور، این اقدام را گامی مهم در کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تأمین برق پایدار در مناطق صعب‌العبور عنوان کرده است.
این پنل‌ها، نه تنها نیاز عشایر به روشنایی شبانه را رفع می‌کنند، بلکه به کمک باتری‌های قابل شارژ، امکان استفاده از وسایلی چون شارژر موبایل، رادیو، و چراغ‌های کم‌مصرف را نیز فراهم می‌سازند. بدین ترتیب، فرزندان عشایر می‌توانند در شب درس بخوانند، زنان در محیطی امن‌تر فعالیت کنند و ارتباط این جوامع با دنیای بیرون حفظ شود.
توسعه انرژی خورشیدی در مناطق عشایری مازندران، از یک سو پاسخی هوشمندانه به ناترازی انرژی در کشور، به‌ویژه در ماه‌های گرم سال است و از سوی دیگر، مسیری برای پایداری اجتماعی و زیست‌محیطی. در شرایطی که چراغ موشی و فانوس نفت‌سوز همچنان ابزار اصلی روشنایی این خانواده‌هاست، ورود انرژی پاک، تفاوتی بنیادین ایجاد می‌کند.
مازندران با وجود قرار گرفتن در شمال کشور و بهره‌مندی کمتر از تابش متوسط سالانه نسبت به استان‌های مرکزی و جنوبی، در فصول گرم تابش مناسبی دارد و همین موضوع، سرمایه‌گذاران را برای توسعه سامانه‌های خورشیدی در این منطقه ترغیب کرده است.
زندگی عشایری، اگرچه در نگاه اول تنها نوعی سبک سنتی به نظر می‌رسد، اما در سطح کلان، بخشی جدی از اقتصاد مقاومتی را می‌سازد.
عشایر تولیدکنندگان مستقلی‌اند که در سخت‌ترین شرایط، بدون اتکا به واردات یا ساختارهای شهری، به تولید دام، لبنیات، پشم و گوشت می‌پردازند.
تأمین برق از طریق انرژی‌های نو نه تنها موجب افزایش رفاه آنها می‌شود، بلکه امکان توسعه فرآورده‌های دامی، بسته‌بندی در محل و حتی توسعه گردشگری عشایری را فراهم می‌آورد. روشنایی، گرمایش، سرمایش و تجهیزات ساده الکترونیکی، پایه‌ای برای تحول اقتصادی در سیاه‌چادرهاست.
با وجود آنکه اقداماتی چون توزیع پنل‌های خورشیدی قابل تحسین است، اما بدون تداوم حمایت‌ها، آموزش بهره‌برداری و نگهداری از این سامانه‌ها و اتصال آن به سیاست‌های کلان روستایی و عشایری، نتیجه‌ای پایدار حاصل نمی‌شود.
هم‌اکنون تنها سه دستگاه پنل در شهرستان نور توزیع شده و این رقم در برابر جمعیت عشایری استان بسیار ناچیز است.
انتظار می‌رود نهادهایی مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان عشایر کشور، با همکاری بخش خصوصی، طرحی جامع برای توسعه زیرساخت انرژی‌های تجدیدپذیر در نواحی عشایری تدوین کنند.
مزیت نسبی مازندران در تولید شیر و لبنیات سنتی
در کنار تولید گوشت قرمز، عشایر مازندران تأمین‌کننده بخشی از شیر مصرفی استان هستند. با وجود آنکه ظرفیت کارخانه‌های لبنی استان روزانه بیش از پنج هزار تن است، تولید شیر به زحمت به دو هزار تن می‌رسد. این ناترازی، فرصتی طلایی برای تقویت زنجیره تولید شیر عشایری است.
ورود انرژی برق می‌تواند سبب استفاده از دستگاه‌های برودتی و نگهداری شیر شود، که هم از فساد محصول جلوگیری می‌کند و هم امکان بازاریابی و فروش مستقیم برای عشایر فراهم می‌آورد.
زندگی کوچ‌نشینی با نیروی خورشید
بازگشت فرزندان عشایر به خیمه‌ها در گروی شرایط زیست‌پذیرتر است. دیگر نمی‌توان از جوانان انتظار داشت شب را در تاریکی بگذرانند و بدون ارتباط با جهان بیرون، در دل کوهستان بمانند. انرژی خورشیدی، فارغ از شعار، کلید بازگشت آرام فرزندان کوچ به آغوش سنت است.
در روزگاری که ما با بحران‌های زیست‌محیطی، کمبود انرژی و فرسایش سبک زندگی‌های اصیل روبه‌رو هستیم، هم‌زیستی عقلانی میان سنت و مدرنیته تنها راه نجات است. سیاه‌چادرها، حالا در سکوت، با برق خورشید روشن شده‌اند و این شاید آغاز فصل تازه‌ای برای زندگی کوچ‌نشینی در مازندران باشد.
