هشت هکتار اعتبار، یک ثبت ماندگار
این اتفاق نه تنها برای میراث‌دوستان، بلکه برای حامیان توسعه پایدار، بوم‌گردی و هویت‌مداری، پیامی روشن دارد: هنوز می‌توان امید داشت که حافظه تاریخی ما قربانی مطامع آنی نشود.
ثبتی به وسعت مطالبه عمومی
ماجرا از جایی جدی‌تر شد که زمزمه‌هایی درباره احتمال تغییر کاربری باغ، که به گفته بسیاری از کارشناسان یکی از مهم‌ترین مناظر طبیعی تاریخی شمال ایران است، شنیده شد. همان‌زمان، موجی از مطالبه عمومی در فضای رسانه‌ای و اجتماعی شکل گرفت؛ از کارزار اینترنتی با بیش از ۱۱۴۵ امضا تا پیگیری‌های مداوم رسانه‌ها و مکاتبات فعالان محیط‌زیست و فرهنگ با مقامات مسئول. حالا این مطالبه مردمی، با ثبت ملی باغ به شماره ۱۱۲۱، به نتیجه رسیده است.
باغ هشت هکتاری رامسر، تنها یک محوطه سبز با درختان چنار و اوکالیپتوس نیست. این باغ روایتگر چندین لایه از تاریخ ایران است؛ از دوران حکومت آل‌کیا در قرون میانه اسلامی (قرن ۷ تا ۹ هجری قمری) تا نقش مؤثرش در پژوهش‌های کشاورزی و زیستی دوران پهلوی اول و دوم. شواهد تاریخی که پژوهشگاه باستان‌شناسی کشور تأیید کرده، این باغ را هم‌ردیف آثار شاخص ملی قرار می‌دهد. در منابع کهن همچون «تاریخ گیلان و دیلمستان» نیز به منطقه‌ای به نام «گرمه‌رود» اشاره شده که با این محوطه تطابق دارد.
پنج معیار از ۱۵ معیار ثبت ملی
بر اساس قوانین میراث فرهنگی، برای ثبت یک اثر در فهرست ملی، وجود تنها یک معیار از میان ۱۵ معیار تعیین‌شده کافی است. اما باغ هشت هکتاری، به‌گفته کارشناسان، واجد حداقل پنج معیار است:
۱. قدمت تاریخی تا پیش از پایان دوره زندیه
۲. کاربری پژوهشی و صنعتی از دوران پهلوی اول
۳. برخورداری از سازه‌های معماری با کارکرد حکومتی و علمی
۴. تعلق به شخصیت‌های مهم سیاسی و اداری
۵. برخورداری از منظر فرهنگی طبیعی منحصربه‌فرد
در کنار همه این‌ها، ساختار کرتی باغ، درختان کهنسال، بستر غنی زیستی، تنوع گونه‌های هیرکانی و نظام آمایش دقیق در طراحی، باغ را به نمونه‌ای نادر در شمال ایران بدل کرده است.
تجربه‌ی باغ هشت هکتاری، نمونه‌ای از تعارض همیشگی بین توسعه و حفاظت در ایران است. سال‌ها تلاش برای بی‌صدا پاک‌کردن این میراث از حافظه رسمی و تبدیل آن به کاربری‌های دیگر – از مسکونی تا تجاری – با مقاومت ساکنان بومی، رسانه‌ها و فعالان حوزه تاریخ و طبیعت بی‌نتیجه ماند. ثبت ملی این اثر، علاوه بر محدود کردن هرگونه اقدام مخرب، الزام‌آور شدن رعایت ضوابط حریم و عرصه اثر را نیز در پی دارد؛ گامی بلند به سمت مدیریت پایدار میراث فرهنگی در سطوح محلی و ملی.
نقشی فراتر از استان، امیدی برای ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی مازندران، حسین ایزدی، در گفت‌وگو با ملکان با اشاره به ثبت ملی باغ، این اقدام را گامی راهبردی در راستای تکمیل پرونده ثبت جهانی «منظر طبیعی تاریخی رامسر» دانست. این پرونده از سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو قرار دارد و با ثبت ملی باغ، یکی از مهم‌ترین بخش‌های تکمیل آن نیز انجام شده است.
در فضای بین‌المللی ثبت آثار تاریخی، پیوست‌های مستند از ثبت‌های ملی، نقش کلیدی در دفاع از یک اثر در برابر مجامع جهانی دارد. حالا که باغ هشت هکتاری این پشتوانه حقوقی و کارشناسی را یافته، دفاع از اصالت، قدمت و ارزش جهانی آن امکان‌پذیرتر شده است.
با وجود همه ظرفیت‌ها، باغ هشت هکتاری تاکنون به‌عنوان یک قطب گردشگری یا آموزشی معرفی نشده بود. ساختار درخت‌کاری علمی، سازه‌های تحقیقاتی، و بقایای سازه‌های معماری پهلوی و قاجاری، می‌تواند پایه‌ای برای ایجاد یک «باغ‌موزه علوم کشاورزی و منابع طبیعی» باشد. بازسازی سازه‌های تحقیقاتی، احیای سالن‌های پرورش کرم ابریشم و اصلاح دام، و ایجاد مسیرهای بازدید آموزشی، همه در راستای حفظ، بهره‌برداری هوشمندانه و توسعه گردشگری علمی خواهد بود.
ثبت ملی باغ هشت هکتاری، هرچند دستاوردی بزرگ و تاریخی برای مردم رامسر و مازندران است، اما نقطه پایان ماجرا نیست. حالا نوبت شهرداری، شورای شهر، اداره‌کل میراث فرهنگی، و مهم‌تر از همه رسانه‌ها و مردم محلی است که در نگهداری و استفاده هوشمندانه از این فضا کوشا باشند. تجربیات تلخی از ثبت آثار دیگر در مازندران و تخریب تدریجی آن‌ها هنوز فراموش نشده و اگر بی‌برنامگی جای مدیریت را بگیرد، این دستاورد نیز آسیب‌پذیر خواهد بود.
باغ هشت هکتاری رامسر اکنون از تهدید به فرصت بدل شده است. فرصتی برای ساخت یک الگوی موفق در صیانت از آثار طبیعی-تاریخی، بدون حذف کاربری‌های فرهنگی، آموزشی و گردشگری. تجربه این باغ نشان داد که پیگیری جمعی، رسانه‌ای و مستندات کارشناسی چگونه می‌تواند حتی در برابر فشارهای سازمان‌یافته و مقاومت‌های بوروکراتیک پیروز شود.
امروز، این ثبت ملی نه فقط صیانت از یک باغ بلکه صیانت از آینده است؛ آینده‌ای که می‌تواند میراث فرهنگی را با توسعه متوازن، هم‌مسیر کند. به شرط آنکه فراموش نکنیم ثبت ملی پایان قصه نیست، بلکه آغاز مسئولیتی بزرگ‌تر است..
- نویسنده : سمانه اسلامی
