برنج مازندران که به عنوان یک برند ملی و حتی بین‌المللی شناخته می‌شود، این روزها به دلیل سودجویی برخی سودجویان و فاصله قیمتی چشمگیر میان برنج داخلی کیفی و برنج خارجی، با خطر بدنامی و از دست دادن اعتماد مصرف‌کنندگان مواجه است.
زمینه‌های شکل‌گیری تخلیط برنج
برنج طارم محلی و هاشمی، نمونه‌های مرغوب و کیفی برنج ایرانی از مازندران، در شالیکوبی‌ها به قیمت حدود ۲۰۰ تا ۲۱۰ هزار تومان به فروش می‌رسد اما همین برنج در بازار بنکداری به حدود ۳۳۰ تا ۳۶۰ هزار تومان می‌رسد. این تفاوت قیمت شدید، همراه با افزایش واردات و عرضه برنج خارجی با قیمت حدود ۷۰ تا ۹۰ هزار تومان، بستر مناسبی برای سودجویی برخی فعالان بازار فراهم کرده است.
سودجویان با مخلوط کردن ۳۰ درصد برنج شمال با ۷۰ درصد برنج خارجی، محصولی با قیمت پایین‌تر عرضه می‌کنند که برای مصرف‌کنندگان دارای جذابیت قیمتی است، ولی این اقدام نه تنها کیفیت واقعی برنج ایرانی را زیر سوال می‌برد بلکه به اعتبار کشاورزان شریف مازندرانی لطمه وارد می‌کند.
مازندران با بیش از ۴۶۰ هزار هکتار زمین زیر کشت شالیزار، سالانه بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن شلتوک برداشت می‌کند که نزدیک به ۴۲ درصد نیاز کل کشور را تامین می‌کند. ارقام پرمحصولی مانند ندا، فجر و شیرودی به همراه ارقام محلی و مرغوب طارم هاشمی، سهم عمده‌ای در این تولید دارند.
تخلیط برنج‌های کیفی داخلی با نمونه‌های خارجی، باعث افت کیفیت کلی بازار شده و اعتبار برند برنج مازندران را در بازارهای داخلی و خارجی به خطر می‌اندازد. کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان و افزایش عرضه برنج‌های تقلبی می‌تواند به کاهش درآمد کشاورزان و ضرر اقتصادی گسترده منجر شود.
نقش نهادهای نظارتی و مشکلات اجرایی
نایب رئیس سابق اتحادیه شالیکوبی داران مازندران که حدود یک هزار واحد را تحت پوشش خود دارد، معتقد است که شالیکوبی ها به دلیل عدم دخالت در حوزه بسته بندی هیچ دخالتی در تخلیط برنج ندارند، چرا که سودی از این محل نصیب شالیکوبی ها نمی شود که آنها بخواهند برنج را تخلیط کنند.
محمدباقر ابراهیمی می گوید: این واحدهای صنعتی که ۷۰ درصدشان مکانیزه و مدرن شدند، فعالیتشان کارمزدی برای سفید کردن شالی کشاورزان است و دخالت آن چنانی در خرید و فروش این محصول راهبردی به خصوص در بسته بندی و عرضه ندارند که بخواهند تخلیط داشته باشند.
وی اضافه کرد: بازرسی های ما در سال های اخیر که به صورت دوره ای با حضور برخی دستگاههای مرتبط نیز انجام می شود، تاکنون هیچ موردی از تخلف شالیکوبی هادرحوزه تخلیط برنج نداشته و گزارشی از سوی شالیکوبی ها به اتحادیه داده نشد.
ابراهیمی اظهار داشت: هم اکنون تعداد زیادی انبار و سورتینگ برنج در مناطق روستایی دوردست در استان وجود دارد که کار بسته بندی و عرضه برنج را انجام می دهند، بدون این که هیچ نظارتی بر عملکردشان از سوی دستگاههای مرتبط نظارتی وجود داشته باشد.
وی اضافه کرد : علاوه بر آن اکثر این واحدها فاقد مجوز فعالیت بسته بندی و عرضه برنج هستند، ولی این کار را در سطح وسیعی انجام می دهند، بدون اینکه نظارتی بر کارشان وجود داشته باشد و بررسی ها نیز نشان می دهد که تخلیط این محصول از این انبارها بیرون می آید.
نمونه‌های بارز برخورد قضایی و ضرورت اقدام جدی
برخی استان‌ها مانند همدان با صدور حکم‌های سنگین و پلمپ واحدهای متخلف، اقداماتی را برای مقابله با تخلیط برنج انجام داده‌اند. اما این اقدامات به صورت جزئی و ناکافی باقی مانده و نیازمند یک برنامه‌ریزی جامع، هماهنگ و مستمر است.
راهکارها و پیشنهادات برای جلوگیری از تخریب کشاورزی مازندران
تقویت نظارت و صدور مجوز واحدهای بسته‌بندی: باید یک سامانه دقیق برای ثبت و نظارت بر واحدهای بسته‌بندی و عرضه برنج ایجاد شود تا فعالیت‌های غیرمجاز شناسایی و متوقف گردد.
آگاهی‌بخشی به مصرف‌کنندگان: افزایش اطلاع‌رسانی درباره تفاوت کیفیت برنج ایرانی و خارجی و پیامدهای تخلیط، می‌تواند مصرف‌کنندگان را به انتخاب آگاهانه‌تر ترغیب کند.
حمایت از کشاورزان: ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی به کشاورزان برای افزایش کیفیت و کاهش هزینه‌های تولید می‌تواند اختلاف قیمت را کاهش دهد و انگیزه سودجویان را کم کند.
تشدید برخوردهای قانونی: برخورد سریع، قاطع و بازدارنده با واحدهای متخلف از طریق تعزیرات حکومتی و دستگاه قضایی، باید به یک اولویت تبدیل شود.
تشکیل کارگروه‌های مشترک: همکاری بین سازمان‌های کشاورزی، تعزیرات، استاندارد و اتحادیه‌ها می‌تواند نقش مهمی در مقابله با این پدیده داشته باشد.
تخلیط برنج، پدیده‌ای است که نه تنها کشاورزی استان مازندران، بلکه اعتماد جامعه و بازار برنج ایران را تهدید می‌کند. با توجه به اهمیت برنج مازندران در تامین غذای خانوارهای ایرانی و نقش حیاتی آن در اقتصاد کشاورزان، توقف این تجارت تقلبی و اصلاح روند عرضه برنج از ضروریات است. تنها با هماهنگی دقیق نهادهای ذیربط، نظارت مستمر و مشارکت فعال همه بخش‌ها می‌توان این چالش را به فرصتی برای احیای اعتبار و توسعه پایدار کشاورزی تبدیل کرد.
- نویسنده : سمانه اسلامی
