سمانه اسلامی ورکی
کشور ایران، به‌ویژه در سال‌های اخیر، با بحران خشکسالی و کاهش بارش‌های سالانه روبه‌رو است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران در حال تجربه پنجمین سال خشک متوالی است، به‌طوری که در سال آبی جاری (از مهرماه ۱۴۰۳ تاکنون) شاهد کاهش ۲۰ درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته هستیم.
این وضعیت بحرانی، به‌ویژه در نواحی شرقی، مرکزی و جنوبی کشور بیشتر به چشم می‌آید، اما اخیراً حتی استان مازندران، که همیشه به‌عنوان یکی از مناطق پرآب کشور شناخته می‌شد، با چالش‌های جدی خشکسالی مواجه شده است.
مازندران که به دلیل منابع آبی فراوان و بارندگی‌های نسبتاً زیاد، همیشه یکی از استان‌های سبز و پرآب ایران بوده است، اکنون چند سالی است که درگیر خشکسالی و کمبود منابع آبی شده است.
طبق گزارش‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، بخش‌های وسیعی از مازندران، به‌ویژه مناطق ساحلی و کوهستانی شرق این استان، در حال تجربه خشکسالی شدید تا بسیار شدید هستند. این تغییرات اقلیمی، که تحت تأثیر کاهش بارندگی‌ها و افزایش دمای هوا در فصول مختلف سال قرار دارد، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کشاورزی، منابع آب و توسعه اقتصادی این استان وارد کند.
دلایل خشکسالی و افزایش تنش آبی:
یکی از اصلی‌ترین دلایل خشکسالی در مازندران کاهش بارش‌ها و کاهش حجم آب رودخانه‌ها است. این روند موجب کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی در استان شده است. از طرفی، افزایش دما در فصول زمستان و بهار نیز باعث ذوب شدن زودهنگام برف‌ها در ارتفاعات می‌شود، که این موضوع خود یکی از منابع اصلی تأمین آب در مازندران است. کاهش این منابع آبی، در کنار برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، وضعیت بحران‌آمیز آبی را تشدید کرده است.
یکی از چالش‌های بزرگ در مواجهه با خشکسالی در مازندران، کمبود مدیریت صحیح منابع آبی است. کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و استفاده غیرمؤثر از منابع آبی، سبب شده که استان در بحران آب قرار گیرد. از طرفی، با توجه به موقعیت جغرافیایی استان، مدیریت منابع آبی در این منطقه نیازمند راهکارهای نوین و فناوری‌های به‌روز است.
یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که کارشناسان در این زمینه مطرح کرده‌اند، استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و مدیریت منابع آب زیرزمینی است. سیستم‌های هوشمند و ابزارهای سنجش دقیق می‌توانند به‌طور چشمگیری در بهبود وضعیت منابع آبی و کاهش هدررفت آب مؤثر باشند. همچنین، استفاده از روش‌های آبیاری هوشمند و کشت‌های کم‌آب در بخش کشاورزی می‌تواند به کاهش مصرف آب کمک کند.
در ایران، به‌طور کلی کمبود منابع آبی و بحران خشکسالی، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور، در حال افزایش است. ایران از جمله کشورهایی است که بارندگی سالانه کمتری نسبت به سایر کشورهای جهان دارد. در دو دهه اخیر، متوسط بارش سالانه در ایران کاهش یافته است و همین امر باعث شده که بحران خشکسالی به یک تهدید جدی تبدیل شود. این بحران به‌ویژه در استان‌هایی مانند مازندران که روزگاری به دلیل منابع آبی غنی‌اش شناخته می‌شد، نگران‌کننده است.
پیشنهادات برای مقابله با بحران آبی:
عبدالله درزی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی اظهار کرد: کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و مدیریت نامناسب از اصلی‌ترین چالش‌های استان مازندران است.
وی افزود: یکی از راهکارهای مطرح شده ، استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و مدیریت منابع آب زیرزمینی است. به عنوان نمونه، سیستم‌های هوشمند می‌توانند تأثیر چشمگیری در کنترل و بهبود وضعیت منابع آبی داشته باشند.
درزی همچنین به سند امنیت ملی غذایی کشور اشاره کرد و گفت: بر اساس این سند که در سال ۱۴۰۲ تصویب و ابلاغ شد، باید تا افق ۱۴۱۱، مصرف آب را حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب کاهش دهیم. این هدف نیازمند برنامه‌ریزی و اجرای دقیق راهکارهای عملی است.
همچنین، کارشناسان معتقدند که در کنار مدیریت منابع آبی، باید از ابزارهای آموزشی برای ارتقاء آگاهی عمومی درباره بحران آب و راه‌های مقابله با آن استفاده شود. تغییر در الگوی مصرف و بهره‌برداری از فناوری‌های نوین می‌تواند کمک شایانی در مقابله با بحران خشکسالی و جلوگیری از تشدید آن باشد.
با توجه به روندهای موجود، به نظر می‌رسد که استان مازندران به‌ویژه در سال‌های آینده با بحران‌های جدی آبی مواجه خواهد شد. کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی از جمله عوامل اصلی تشدید این بحران هستند. برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به یک رویکرد جامع و همکاری میان دستگاه‌های دولتی، کارشناسان و مردم است. تنها با استفاده از فناوری‌های نوین، مدیریت بهینه منابع آبی و تغییر در الگوی مصرف، می‌توان از تبعات این بحران کاست و آینده‌ای پایدار برای این استان سبز و پرآب رقم زد.
