این موضوع، محور اصلی سخنان حجت‌الاسلام حسین رفیعی، معاون تبلیغ حوزه‌های علمیه کشور در نشست «تبیین منشور رهبری به‌مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم» بود؛ نشستی که صراحتاً به صف‌آرایی تمدنی غرب و اسلام پرداخت و ضمن آسیب‌شناسی، از ظرفیت‌های نوین حوزه سخن گفت.
تقابل دو گفتمان؛ ستیز بی‌پایان یا هم‌افزایی ممکن؟
رفیعی در ابتدای سخنان خود با مرور وضعیت فرهنگی و گفتمانی جهان امروز، بر «تقابل ساختاری» میان دو رویکرد دین‌محور و علم‌محور تأکید کرد. او این تقابل را نه صرفاً در ساحت نظری، بلکه به‌صورت میدانی و سیاست‌گذارانه دانست؛ از یک سو، مدرنیته غربی که با عبور از کلیسا، علم را به ساحت اصالت رساند، و از سوی دیگر، اسلام که به‌زعم او، «دین را نه در تضاد با علم، که محور رشد و تمدن می‌داند».
در ایران، این تقابل شکلی ملموس‌تر دارد. گاه در کلاس‌های دانشگاهی که استاد، علم را در برابر دین قرار می‌دهد و گاه در شبکه‌های اجتماعی که مفاهیمی چون «توسعه دینی» یا «دانش معنوی» به تمسخر گرفته می‌شود. رفیعی اما معتقد است این تقابل، جعلی است و اگر دین در مدار جامعه قرار گیرد، علم نیز در مسیر خدمت به بشر معنا می‌یابد.
معاون تبلیغ حوزه‌های علمیه با ارجاع به انقلاب اسلامی، آن را نمونه‌ای واقعی از گفتمان دینی در عرصه حکمرانی دانست؛ الگویی که برخلاف ایدئولوژی‌های بی‌ریشه‌ای چون پانسپریسم، سکولاریسم یا کمونیسم، «هم ریشه در مردم دارد و هم در آسمان». او افزود: این نظام توانسته در برابر تحریم‌ها، هجمه‌ها و فشارهای روانی، انسجام خود را حفظ کند؛ دلیلی روشن بر پویایی یک نظام دینی در عصر پیچیدگی‌های جهانی.
یکی از مهم‌ترین محورهای نشست، بررسی وضعیت دینداری جوانان بود. برخلاف آن‌چه در برخی تحلیل‌های رسانه‌ای داخلی و خارجی دیده می‌شود، رفیعی معتقد است که دینداری کاهش نیافته، بلکه «فرم آن تغییر کرده» و «میدان‌داران جدید، نسل دهه هشتادی هستند».
آمارهایی که او ارائه کرد، حاکی از رشد ۶۰ درصدی مشارکت نوجوانان در آیین‌های مذهبی چون شب‌های قدر و راهپیمایی اربعین است. به‌ویژه در مشهد مقدس، این حضور چشمگیر بوده و در شرایطی که نرخ باروری و جمعیت جوان در کشور کاهش یافته، این سطح از مشارکت، «یک سرمایه اجتماعی نادیده گرفته‌شده» محسوب می‌شود.
او همچنین به نقش این نسل در بحران‌هایی نظیر کرونا و دفاع از حرم اهل بیت اشاره کرد و گفت: دشمن می‌خواهد ما را از همین سرمایه‌ها غافل کند. این یک جنگ نرم است که با تحریف واقعیت، امید را از جامعه می‌گیرد.
حوزه علمیه در آستانه تحول؛ از هوش مصنوعی تا روان‌شناسی حقوقی
سخن از تحول حوزه علمیه قم نیز بخش دیگری از این نشست بود. رفیعی با بیان اینکه «حوزه باید نگاه بین‌المللی داشته باشد»، از ورود رشته‌های تخصصی جدید در حوزه‌های فقهی و میان‌رشته‌ای خبر داد. رشته‌هایی چون روان‌شناسی حقوقی، فقه بانکداری، مرگ مغزی، و نیز تولید محتواهای دینی و نرم‌افزارهای تبلیغی، مصادیق این تحول‌اند.
او بر لزوم استفاده از هوش مصنوعی در تبلیغ، آموزش و تولید محتوا تأکید کرد و گفت: تبلیغ امروز بدون ابزارهای نوین، محکوم به شکست است.
در جمع‌بندی این نشست، رفیعی مأموریت جدید مبلغان دینی را چنین توصیف کرد: «درک شرایط زمانه، شناخت دغدغه‌های نسل نو و استفاده از زبان و ابزار متناسب». او با اذعان به پیچیدگی ارتباط با نسل جدید، خواستار عبور از قالب‌های سنتی و ورود به عرصه‌های هنری، دیجیتال، روان‌شناسی و روایت‌محور شد.
به‌نظر می‌رسد حوزه علمیه در آستانه صدسالگی، با پذیرش ضرورت تحول، گام‌هایی مؤثر برای نزدیکی به جامعه برداشته است. تقابل دین و علم، اگر با نگاهی تمدنی و خلاقانه دیده شود، می‌تواند از جدال، به گفت‌وگو و هم‌افزایی برسد.
و اگر نسل دهه هشتادی در خط مقدم این میدان باشد، شاید آینده‌ای که در آن، دین نه در برابر علم، که در کنار آن بایستد، چندان دور نباشد.
- نویسنده : سمانه اسلامی
