به گزارش ملکان- ،سرویس اجتماعی – سمانه اسلامی
دریای خزر، بزرگترین دریاچه بسته جهان، این روزها شاهد مرگ تدریجی یکی از ساکنان ارزشمند خود، فک خزری، است. این پستاندار دریایی که تنها گونه پستاندار بومی دریای خزر محسوب می‌شود، به دلایل متعددی از جمله آلودگی شدید آب‌ها، شکار بی‌رویه و گیر افتادن در تورهای ماهیگیری، در معرض خطر انقراض قرار گرفته است
از ابتدای سال جاری تاکنون لاشه ۲۲ فک در سواحل دریای خزر کشف شده است اما علت تلف شدن هیچ‌کدام از آنها مشخص نیست و محیط زیست مازندران در حال بررسی این موضوع است.
فک خزری با نام علمی Caspian Seal که به آن سگ آبی هم می‌گویند تنها پستاندار دریای خزر است و به این دلیل که بزرگترین حیوان خزر نیز محسوب شده و در رأس هرم غذایی از گستره ۴۳۶ هزار کیلومتر مربعی این دریای رازآلود قرار دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
همین اهمیت بوده که برای نجات زیست‌مندان و فعالیت طبیعی چرخه حیات در خزر، «لنی هارت» یک بانوی خیر هلندی دست به کار شده و فعالیت‌هایش را از بندر ترکمن – سواحل آشوراده در سال (۱۳۸۶ شمسی) آغاز کرد و دو سال بعد نیز مرکز حفاظت از فک خزری با نگاه مثبت او و همچنین با حضور امیر صیاد شیرازی دامپزشک و مسئول پروژه نجات فک خزری در ایران شکل گرفت.
لنی هارت در همان سال نظر به فعالیت‌های شکار (شکار ااپز سوی ایران صورت نمی‌گیرد و بیشتر از سمت روسیه است که قوانین خاص شکار دارند)، آلودگی‌های نفتی و صنعتی در دریای خزر گفته بود که «اگر کشورهای همسایه خزر نتوانند به ساز و کار مناسب برای نجات فوک‌ها دست یابند همین جمعیت باقی‌مانده طی یک سال آینده کاملاً نابود می‌شوند.
او در زمانی این صحبت را داشت که جمعیت یک میلیونی فک خزری به حدود یک هزار قلاده رسید و حالا این تعداد گرچه کمتر از هفت هزار قلاده است، اما همین نیز امید و انگیزه‌ای برای ادامه طرح حفاظت از تنها پستاندار خزر است.
سال ۱۳۹۷ هجری شمسی قرار شده بود که مجوز شکار حدود ۶ هزار قلاده فک خزری از سوی یکی از کشورهای حوزه خزر صادر و عملیاتی شود، تیم نجات فک خزری رایزنی‌هایی را انجام داد، اما گرچه این شکار کمتر شده بود، اما به هرحال زخم‌هایی را بر تعادل زیستی خزر وارد آورد.
عوامل مرگ فک‌های خزری، آن سوی سواحل مازندران
مازندران مسئول اداره محیط زیست دریایی مازندران گفت: کشورهای حوزه دریای خزر به کنوانسیون تهران متعهد باشند تا عوامل آلودگی و خطر برای فک‌ها را کم کنند و از مرگ و میر آنها بکاهند.
سید محسن کاظمی‌تبار با اشاره به پیدا شدن لاشه فک خزری در سواحل غرب مازندران اظهار کرد: یک قلاده فک خزری در ساحل سیترای نوشهر در دام صیادان گرفتار شده بود که با جریان موج به ساحل رسید. با توجه به متلاشی شدن لاشه و انجام کارهای بیومتری با هماهنگی اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران در محل مناسب، دفن آن انجام شد.
وی با اشاره به اینکه متلاشی شدن لاشه به دلیل شناور بودن طولانی مدت در سطح دریا بود، گفت: احتمال می‌رود این لاشه همان لاشه‌ای بوده است که چند مدت پیش به دنبال آن در سواحل بودیم.
استفاده تجاری از پوست فک خزری
کاظمی‌تبار با تاکید بر اینکه فک دریایی خوراک ما در ایران نیستند و ما آنها را شکار نمی‌کنیم، تصریح کرد: قزاقستان، روسیه و کشورهای حاشیه دریای خزر از پوست آن استفاده تجاری می‌کنند و پوست فک خزری بازار خود را دارد.
وی افزود: خاستگاه فک‌های خزری مناطق سرد بوده و فک‌ها در این مسیر مهاجرت کرده و زادآوری آنها در روسیه و قزاقستان است. آنها در مسیر مهاجرت پیر می‌شوند و عواملی مانند برخورد با کشتی‌ها، برخورد با تورهای ماهیگیری، انواع آلودگی آب‌ها که در فعالیت‌های گازی کشور ترکمنستان، روسیه و قزاقستان وجود دارد عمرشان تمام می‌شود و جریان‌های آبی آنها را به سواحل می‌کشانند.
مسئول اداره محیط زیست دریایی مازندران ادامه داد: از آنجا که مازندران وسعت ساحلی بیشتری را نسبت به استان‌های همجوار در اختیار دارد فک در این مناطق بیشتر دیده می‌شوند.
کاظمی‌نیا با تاکید بر اینکه آمار مرگ فک‌ها که در سواحل خزر دیده‌شده در مقابل تعداد شکار این گونه بسیار ناچیز است، یادآور شد: اگر دغدغه محیط زیستی‌ها به این مسئله زیاد است بهتر است که کشورهای حوزه دریای خزر به کنوانسیون تهران متعهد باشند تا عوامل آلودگی و خطر برای فک‌ها را کم و از مرگ و میر آنها بکاهند.
لزوم تعهد به کنوانسیون تهران
اینکه اهمیت فک خزری برای پهنه بزرگترین دریاچه خزر چیست را اساسا باید در این دانست که وقتی رأس هرم غذایی از بین می‌رود جمعیت سایر گروه‌ها به صورت فزاینده‌ای دستخوش آسیب می‌شود، یعنی ازدیاد یا کاهش و انقراض دیگر گونه‌ها را رقم می‌زند و چرخه معیوبی ایجاد می‌شود که نهایتاً به امنیت غذایی، امنیت زیست‌محیطی و امنیت اقتصادی انسان‌ها که بیشترین بهره‌مندی را از دریا دارند ضربه می‌زند.
اقدامات دکتر امیر صیاد شیرازی مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی و مدیر پروژه نجات فک خزری در رایزنی با کشورهای همسایه حائز اهمیت است، از بین کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، فدراسیون روسیه، قزاقستان، و ترکمنستان کمترین آسیب به جمعیت فوک خزری در ایران و قزاقستان بوده و تا حدود زیادی مقید به رعایت کنوانسیون تهران بوده‌اند و در ایران سالانه تعداد انگشت‌شماری از مرگ و میر فک‌ها در قسمت جنوبی خزر یعنی در تمام سواحل گیلان، گلستان و مازندران ناشی از گیر افتادن فوک‌ها در تور صیادان است.
وی گفت: کشورهای حاشیه خزر تنها با پایبندی به کنوانسیون تهران که آنها را به حفاظت از محیط زیست خزر در برابر همه منابع آلوده‌کننده و همچنین نگهداری، احیا و استفاده منطقی و پایدار از منابع بیولوژیک ملزم کرده است، می‌توانند در نجات فوک خزری نقش‌آفرین باشند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران هم اعلام کرده است که امسال تاکنون ۱۳ لاشه مشاهده شده است.
عطاالله کاویان از برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای صیادان در شهرهای ساحلی مازندران گفت و افزود: به طور ویژه در این ایام از سال برای گروه‌های هدف از جمله صیادان و جامعه محلی این کارگاه‌ها برگزار می‌شود.
وی درباره علت تلفات فک خزری اعلام کرد: تاکنون از بین لاشه‌های مشاهده شده، لاشه‌ای که زمان کمی از مرگ فک گذشته باشد را نداشتیم و به همین دلیل یافتن علت تلفات مشخص نشده است.
نگاهی به تلفات مشاهده‌شده فک خزری در سواحل شمال
همانطور که عطاالله کاویان مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران اعلام کرده است؛ امسال تاکنون چهار مورد رهاسازی فک‌های خزری که در تورهای صیادی گرفتار آمده بودند؛ در حوزه تحت مدیریت این استان گزارش شده است.
وی اعلام کرد: تا امروز ۱۳ لاشه فک خزری در سواحل مازندران مشاهده شده است که زمان زیادی از مرگ آنها گذشته بود.
همچنین عباس عاشوری رئیس اداره حفاظت از زیست‌بوم دریایی و پایش آلودگی‌های دریایی اداره‌کل محیط زیست استان گیلان اعلام کرده است: سه مورد تلفات در فصل بهار، چهار مورد در تابستان و ۲ مورد نیز در مهرماه امسال مشاهده شد که قابلیت نمونه‌برداری نداشتند.
وی اظهار کرد: موردی از گرفتار شدن فک‌ها در تورهای صیادی و یا رهاسازی آنها را نیز از ابتدای سال تا کنون نداشتیم.
وحید خیرآبادی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل محیط زیست استان گلستان نیز اعلام کرده است که در سالجاری هیچ موردی از تلفات را در ساحل استان گلستان نداشتیم.
وی اظهار کرد: چهار قلاده فک خزری در تور صیادان پره در گمیشان گرفتار آمده بودند که با اقدام اصولی زنده‌گیری و پس از معاینه و تأیید سلامت، رهاسازی شدند.
با این حساب، از ابتدای فروردین تا اول آبان‌ماه امسال هشت مورد زنده‌گیری و تأیید سلامت و در نهایت رهاسازی فک خزری و همچنین ۲۲ مورد تلفات در سواحل شمالی و جنوب خزر مشاهده شده است که البته در مقایسه با تلفات بالایی که دیگر کشورهای حوزه خزر تا حدودی از بیان شفاف آن به دلایلی خودداری می‌کنند، ناچیز است.
مازندران بیشترین در ازای نوار ساحلی جنوبی خزر را به طول ۴۸۷ کیلومتر به خود اختصاص داده است. حفاظت از فک‌های خزری نیازمند تلاش‌های مشترک همه کشورهای حاشیه دریای خزر است. با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری بین‌المللی می‌توان از انقراض این گونه ارزشمند جلوگیری کرد و به حفظ تنوع زیستی دریای خزر کمک کرد.
