در حالی که سال‌هاست صحبت از مدیریت پسماند، تفکیک از مبدا، کمپوست‌سازی و حتی راه‌اندازی زباله‌سوزها مطرح می‌شود، اما همچنان بسیاری از شهرها و روستاهای مازندران با چالش تلنبار زباله مواجه‌اند؛ بحرانی که اکنون نه‌فقط زیست‌بوم، بلکه سلامت مردم، کیفیت محصولات کشاورزی، آب‌های زیرزمینی و آینده اقتصادی استان را تهدید می‌کند.
زخم کاری زباله بر تن جنگل
مازندران با وجود آن‌که تنها ۱.۲ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده، اما به واسطه اقلیم خاص، تراکم جمعیتی بالا، توریسم فصلی گسترده و گستره‌ای وسیع از جنگل و زمین زراعی، همواره یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق در حوزه پسماند بوده است. بر اساس برآوردها، روزانه بیش از ۳ هزار تن زباله در این استان تولید می‌شود که بخش زیادی از آن یا در جنگل‌ها دفن می‌شود یا بدون پردازش مناسب، تلنبار می‌گردد.
جانمایی‌های غلط در سه دهه گذشته موجب شده که بیش از ۲۰۰ هکتار از اراضی استان به محل دفن و دپوی زباله تبدیل شود؛ اراضی‌ای که غالباً در دل جنگل‌های هیرکانی قرار دارند. از شیرگاه و زیرآب تا چالوس و آمل، از نور و بابل تا نوشهر و رامسر، زباله‌دان‌هایی وجود دارد که اکنون نه‌فقط چهره طبیعت، بلکه کیفیت خاک و آب منطقه را نیز مخدوش کرده‌اند.
در میانه این شرایط بحرانی، اعلام خبر پیشرفت طرح تفکیک زباله از مبدا در روستاهای مازندران، روزنه‌ای از امید را گشود. طبق اظهارات اخیر مهدی یونسی، استاندار مازندران، تاکنون ۱۱۰۰ روستای استان تحت پوشش این طرح قرار گرفته‌اند؛ عددی قابل توجه از ۲۳۰۰ روستای دارای دهیاری.
آمارها نشان میدهد که تنها طی چند ماه اخیر، میزان تولید زباله در روستاهای مشمول این طرح از ۱۹۴۰ تن به ۱۴۵۳ تن کاهش یافته که کاهش ۴۸۷ تنی، معادل ۲۶ درصد را نشان میدهد. در عین حال رضایت‌مندی بیش از ۹۰ درصدی مردم از اجرای طرح، گواهی است بر تأثیر آموزش‌های میدانی، مشارکت محلی، سیاست‌های تشویقی و هم‌افزایی میان دستگاه‌های اجرایی و دهیاران.
به گزارش خبرنگار نقش قلم به نقل از روابط عمومی استانداری مازندران، مهدی یونسی در تشریح آخرین وضعیت طرح تفکیک زباله از مبدأ در استان، از موفقیت‌های چشمگیر این طرح و برنامه‌های آتی برای حل کامل معضل پسماند خبر داد.
وی اظهار کرد: با آموزش های حضوری، تغییر سبک زندگی، تجهیز سطل زباله و جداسازی زباله ها، نصب بنر و سیاست های تشویقی توفیقات مطلوبی در این زمینه بدست آمد.
وی با تأکید بر نتایج درخشان این طرح، افزود: میزان موفقیت طرح در روستاهای تحت پوشش بسیار عالی بوده که از یکهزارو ۹۴۰ تن تولید زباله به یکهزارو ۴۵۳ تن کاهش یافت، کاهش ۴۸۷ تن تولید زباله یعنی حدود ۲۶ درصد طی چند ماه اخیر یک موفقت بزرگ محسوب می شود و از طرفی رضایت‌مندی مردم در این زمینه بیش از ۹۰ درصد است.
یونسی همچنین به برنامه‌های استان برای حل ابرچالش پسماند در شهرها اشاره کرد و گفت: در زمینه کمپوست و زباله‌سوز، پیش‌بینی می‌کنیم تا انتهای امسال، میزان موفقیت ما در پاکسازی استان از زباله به حدود ۷۰ درصد برسد، به مردم شریف و نجیب استان قول می‌دهم که تا انتهای سال ۱۴۰۵، معضل پسماند در مازندران به طور کامل پایان یابد.
استاندار مازندران تصریح کرد: قصد داریم با همکاری صدا و سیما، فیلم‌هایی برای شهروندان تهیه و پخش کنیم تا آگاهی‌رسانی لازم انجام شود و مشارکت شهروندان، که هم‌اکنون نیز بسیار خوب است، بیش از پیش افزایش یابد.
اما کارشناسان محیط‌زیست با احتیاط بیشتری به این وعده‌ها می‌نگرند. تجربه شکست‌خورده زباله‌سوز نوشهر، مشکلات مزمن در کارخانه کمپوست آمل، چالش‌های تصفیه شیرابه در بابل‌کنار و هزینه‌های بالای حمل و نقل زباله، همه و همه هشداری‌ست که تحقق وعده پایان بحران زباله در دو سال آینده، نیاز به اراده‌ای فراتر از شعار و مراسم هفته دولت دارد.
چالش‌ها همچنان باقی‌ست
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مازندران نیز در جلسه تفکیک زباله های روستایی از مبدا از تداوم و جدیت در اجرای طرح‌های عمرانی استان، به ویژه در حوزه مدیریت پسماند، خبر داد.
عبدالرضا دادبود ضمن قدردانی از حمایت‌های بی‌دریغ استاندار مازندران تأکید کرد: با وجود تمامی مشکلات و فشارهای ناشی از شرایط کنونی کشور، هیچ یک از پروژه‌های عمرانی استان حتی برای یک لحظه نیز متوقف نشده‌اند.
وی با اشاره به پیشرفت چشمگیر در طرح تفکیک پسماند در روستاها گفت: با همت دهیاران و فرمانداران، طرح تفکیک از مبدأ در روستاها فراتر از انتظار ما پیش رفته است. همچنین همکاری جوامع محلی، به ویژه در روستاها، در موفقیت این طرح بسیار مؤثر بوده است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مازندران از تخصیص اعتبارات ویژه برای طرح‌های پسماند روستایی در سال جاری خبر داد و تصریح کرد: در مرحله اول، کمک‌های لازم به روستاهایی که طرح تفکیک را آغاز کرده‌اند، صورت گرفته و امسال نیز اولویت با اختصاص اعتبارات به این حوزه خواهد بود.
وی با اظها این که تا پایان سال جاری، ماشین‌آلات مورد نیاز پسماند در روستاها توزیع خواهد شد، به فرمانداران اطمینان داد که در صورت نیاز به تسهیلات برای تهیه ماشین‌آلات پسماند، امکان معرفی به منابع مالی با سود هشت درصد وجود دارد.
دابود بیان کرد: در هفته دولت، از روستاها، بخش‌ها و شهرستان‌هایی که در اجرای طرح تفکیک پسماند ۱۰۰ درصد موفق بوده‌اند، تقدیر ویژه به عمل خواهد آمد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مازندران در ادامه به آغاز طرح تفکیک پسماند در شهرها نیز اشاره کرد و گفت: اگرچه تاکنون چندین بار تلاش‌هایی در شهرها صورت گرفته، اما این بار با تدابیر اتخاذ شده، پیوستگی کار حفظ خواهد شد تا شاهد موفقیت در این بخش نیز باشیم.
این مسئول گفت: با همکاری یکی از شرکت‌های بزرگ صنعتی استان، امکان تولید کمپوست فراهم شده و به زودی تفاهم‌نامه مربوطه به امضا خواهد رسید. این اقدام می‌تواند به مدیریت بهینه پسماندهای باقی‌مانده در هر بخش کمک شایانی کند.
در حال حاضر، نه تنها بسیاری از شهرداری‌های کوچک فاقد تجهیزات و برنامه‌های تفکیک و کمپوست هستند، بلکه در مواردی همچون ساری، قائم‌شهر، بابل و نور شاهد آن هستیم که حتی زباله‌های تفکیک‌شده هم نهایتاً به همان محل دفن قبلی منتقل می‌شوند.
دپوی زباله به روش سنتی و غیرمهندسی، علاوه بر اشغال اراضی باارزش، منجر به نشت شیرابه‌هایی خطرناک به آب‌های سطحی و زیرزمینی شده است. این آلودگی در برخی مناطق به حدی جدی‌ست که کارشناسان بهداشت محیط درباره افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های پوستی، گوارشی و حتی سرطان در حاشیه محل‌های دفن زباله هشدار داده‌اند.
در مناطقی چون آمل، جنگل‌های بابل‌کنار و ارتفاعات نوشهر، گزارش‌هایی از آلوده شدن چشمه‌ها و رودخانه‌های فصلی به مواد آلاینده زباله گزارش شده است. نکته تلخ‌تر آن‌که بخش زیادی از این آلودگی‌ها وارد شالیزارها و باغ‌ها می‌شود و سلامت محصولات کشاورزی را با خطر مواجه می‌سازد.
تجربه موفق طرح تفکیک زباله در روستاها، یک اصل را بار دیگر ثابت کرد: بدون مشارکت مردم، هیچ طرحی در حوزه محیط‌زیست موفق نخواهد شد. مردم، دهیاران، شوراهای محلی و مدارس اگر در مسیر فرهنگ‌سازی و اجرای برنامه‌های کاهش زباله همراه باشند، می‌توان امید داشت که راهکارهای بلندمدت به نتیجه برسد.
از سوی دیگر، نقش رسانه‌ها در آگاه‌سازی عمومی، آموزش تفکیک در مدارس، کمپین‌های تبلیغاتی مؤثر، اعطای بسته‌های تشویقی به خانواده‌های نمونه و حمایت از دهیاران فعال، می‌تواند پویایی طرح را در روستاها حفظ و به شهرها نیز تعمیم دهد.
اگرچه خبرهای امیدوارکننده‌ای از اجرای طرح تفکیک پسماند در مازندران به گوش می‌رسد، اما فاصله میان طرح و واقعیت هنوز زیاد است. مازندران سبز، سال‌هاست زیر بار زباله خمیده شده و طبیعت آن دیگر توان تحمل بیش از این را ندارد. گذر از بحران زباله، نه فقط نیازمند بودجه و ماشین‌آلات، بلکه مستلزم اراده‌ای استوار، مشارکت مردم و صداقت در وعده‌هاست.
در این میان، روستاهای موفق در اجرای طرح تفکیک از مبدا، به الگویی روشن برای آینده‌ای پاک بدل شده‌اند. الگویی که اگر با حمایت کافی همراه شود، می‌تواند پایه‌گذار یک تحول زیست‌محیطی بزرگ در سراسر استان و حتی کشور باشد.
تا آن روز، زخم زباله بر تن مازندران، هر روز عمیق‌تر خواهد شد.
- نویسنده : سمانه اسلامی
