انتشار تصاویری از خروج بخار و گازهای گوگردی از دهانه این کوه در فضای مجازی، موجی از نگرانی‌ها و شایعات درباره احتمال فوران قریب‌الوقوع این آتشفشان را به راه انداخته است. اما آیا این نگرانی‌ها پایه علمی دارند؟ آیا دماوند در آستانه فوران است یا همچنان در وضعیت خفته خود باقی مانده؟ این گزارش، با نگاهی تحلیلی به داده‌های علمی، نظرات کارشناسان و تجربه‌های تاریخی، تلاش دارد پاسخی روشن و مستند به این پرسش‌ها بدهد.
دماوند از نظر زمین‌شناسی یک آتشفشان نیمه‌فعال محسوب می‌شود. به گفته دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی، این کوه در وضعیت «خفته» قرار دارد؛ به این معنا که خاموش نیست، اما در مرحله فوران نیز نیست. فعالیت‌های درون اتاقک ماگمایی همچنان ادامه دارد و خروج بخار آب و گازهای گوگردی از منافذ سطحی، بخشی از این فعالیت طبیعی است.
وی افزود: این پدیده‌ها گاهی به دلیل شرایط جوی، به شکل ابرهایی در اطراف قله دیده می‌شوند که ممکن است برای گردشگران و کوهنوردان نگران‌کننده باشد، اما جای هیچگونه نگرانی نیست.
زارع با اشاره به داده‌های علمی موجود تأکید کرد: دماوند در حال طی کردن روند طبیعی خود است. در برخی سال‌ها، به‌ویژه در شهریورماه، ذوب برف و یخ می‌تواند باعث جاری شدن سیلاب‌های گل‌آلود از مواد آتشفشانی شود. نمونه بارز آن، سیلاب سال ۱۳۹۷ در دره گزنک بود.
استاد پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی خاطرنشان کرد: رصد و پایش مستمر فعالیت‌های زمین‌ساختی در منطقه دماوند ادامه دارد و هیچ نشانه‌ای از فوران قریب‌الوقوع وجود ندارد.
داده‌های علمی چه می‌گویند؟
بر اساس گزارش‌های رسمی، دماوند به‌طور مداوم تحت پایش لرزه‌ای و زمین‌ساختی قرار دارد. ایستگاه‌های شتاب‌نگار متعدد در اطراف قله نصب شده‌اند که هرگونه تحول در منطقه را ثبت و گزارش می‌کنند. در ۲۰ سال اخیر، زلزله‌هایی با بزرگی تا ۴.۵ ریشتر در اطراف قله ثبت شده‌اند که همگی در محدوده فعالیت‌های طبیعی یک آتشفشان خفته قرار می‌گیرند.
از سوی دیگر، گسل‌های مهمی مانند گسل لار، مشا، شمال البرز و بلده در اطراف دماوند قرار دارند که به‌طور مستمر توسط سیستم‌های لرزه‌نگاری کشور پایش می‌شوند. این موقعیت زمین‌ساختی حساس، اهمیت نظارت دقیق بر دماوند را دوچندان کرده است. یکی دیگر از جلوه‌های فعالیت طبیعی دماوند، پدیده لاهار یا سیلاب‌های گل‌آلود آتشفشانی است. این سیلاب‌ها معمولاً در شهریورماه و در پی ذوب یخ و برف در ارتفاعات رخ می‌دهند. نمونه بارز آن، سیلاب سال ۱۳۹۷ در دره گزنک بود که مواد آتشفشانی را به شکل گل و لای به پایین‌دست منتقل کرد.
این پدیده، برخلاف تصور عمومی، نشانه‌ای از فوران نیست بلکه نتیجه تعامل فرآیندهای سطحی با مواد آتشفشانی قدیمی است. کارشناسان تأکید دارند که لاهارها بخشی از چرخه طبیعی کوه‌های آتشفشانی هستند و در صورت مدیریت صحیح، خطری برای ساکنان اطراف ایجاد نمی‌کنند.
در هفته‌های اخیر، تصویری از قله دماوند در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد گاز یا بخار از این قله به آسمان متصاعد می‌شود. این تصویر، بدون ذکر زمان و مکان دقیق، موجی از شایعات درباره فعال شدن آتشفشان دماوند را به راه انداخت. اما بررسی‌های کارشناسی نشان داد که این تصویر نه‌تنها جدید نیست، بلکه مشابه آن در سال‌های گذشته نیز منتشر شده بود.
حسینعلی محمدی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران، در واکنش به این شایعات گفت: «هیچ تغییری در وضعیت قله دماوند ایجاد نشده است. خروج گازهای طبیعی از جمله گوگرد، بخار آب و گاز کربنیک از طریق فومرول‌ها، بخشی از فعالیت‌های داخلی کوه است و نه نشانه فوران.»
وی افزود: «ما با همکاری نهادهای مرتبط به‌طور مستمر داده‌ها و سیگنال‌های لرزه‌ای و آتشفشانی را رصد می‌کنیم تا هرگونه تغییر ناگهانی را پیش‌بینی کنیم و به موقع به مردم اطلاع‌رسانی کنیم. آگاهی‌بخشی یکی از راهکارهای مهم مدیریت بحران در چنین شرایطی است.»
دماوند تنها یک پدیده زمین‌شناسی نیست؛ نماد هویت ملی، اسطوره‌ای هزاران ساله و بخشی از حافظه تاریخی ایران است. این کوه با ارتفاع بیش از ۵۶۰۰ متر، بلندترین قله فلات ایران و خاورمیانه محسوب می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ، ادبیات و اسطوره‌های ایرانی دارد.
در سال ۱۳۸۷، قله دماوند به‌عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در قالب میراث طبیعی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. از آن زمان، موضوع ثبت جهانی این اثر نیز مطرح شده و در دستور کار نهادهای فرهنگی قرار گرفته است.
زمین زنده است
دماوند، با تمام عظمت و پیشینه‌اش، یادآور یک حقیقت علمی است: زمین زنده است و ما بر بستری از فرآیندهای درونی پویا زندگی می‌کنیم. خروج گاز، لرزش‌های کوچک، تغییرات دمایی و سیلاب‌های آتشفشانی، همگی نشانه‌هایی از این پویایی‌اند.
کارشناسان تأکید دارند که نگرانی‌های بی‌پایه درباره فوران دماوند، نه‌تنها کمکی به مدیریت بحران نمی‌کند، بلکه می‌تواند موجب اضطراب عمومی شود. آنچه اهمیت دارد، پایش مستمر، اطلاع‌رسانی صحیح و آماده‌سازی زیرساخت‌های مدیریت بحران است.
در نهایت، دماوند همچنان نفس می‌کشد؛ آرام، اما هوشیار. و ما، به‌عنوان ساکنان این سرزمین، باید با دانش، آگاهی و مسئولیت‌پذیری، این نفس‌ها را بشنویم و درک کنیم.
- نویسنده : سمانه اسلامی
