در سفری کوتاه به ساری، بابل و آمل و در گفت‌وگو با کشاورزان، مسئولان محلی، و کارشناسان بازار، این پرسش را جست‌وجو کردیم: چرا با وجود وعده‌های مکرر، همچنان واسطه‌ها تعیین‌کننده قیمت هستند؟
درد دل کشاورزان؛ عرق ما، سودشان برای دیگری
علی‌اکبر محمدی، کشاورز بابل‌کناری از فروردین زمین رو آماده کردیم. الان با هزار زحمت برداشت می‌کنیم، اما از همین حالا دلالها اومدن تو روستا قیمت تعیین کردن. می‌گن کیلویی ۶۵ تا ۷۰ هزار تومن، در حالی که تو فروشگاه برنجمونو می‌فروشن بالای ۱۸۰ هزار تومن. اگه دولت جدی باشه، باید دست اینا رو قطع کنه.
معصومه نادری، برنجکار اهل آمل ما زن‌های روستا از صبح تا شب تو شالیزاریم. نوسان قیمت دیگه کمرمونو شکسته. پارسال بخشی از برنج‌مو دادم واسطه، پولشو ۴ ماه بعد دادن. هیچ حمایتی هم از تعاونی ندیدم.
سامانه‌ای که می‌تواند کلید باشد، اگر قفل نشود
بابک مومنی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به آغاز فصل برداشت برنج در شالیزارهای این استان، اظهار داشت: این روزها موضوع کنترل قیمت برنج به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است.
وی با تأکید بر لزوم ثبت ذخایر برنج در سامانه جامع انبارها گفت: کلیه شالیکوبی‌ها، انبارداران و فروشگاه‌های بزرگ موظف‌اند تمامی ذخایر برنج خود را در این سامانه به ثبت برسانند.
مومنی هشدار داد: در صورتی که ثبت ذخایر در سامانه انجام نشود، موضوع به‌عنوان عرضه خارج از شبکه تلقی شده و برخورد قانونی و جدی با متخلفان در دستور کار قرار خواهد گرفت.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، عدم شفافیت در ثبت و عرضه برنج داخلی در بازار را یکی از چالش‌های جدی در حوزه مدیریت بازار دانست و گفت: نوسانات قیمت ناشی از واسطه‌گری و بی‌نظمی در جریان عرضه است که به‌واسطه عدم ثبت دقیق کالاها به وجود می‌آید.
وی ادامه داد: امسال با ورود مجموعه‌های نظارتی و بازرسی، امید است مسیر عرضه برنج داخلی بهتر مدیریت شده و از بروز نابسامانی‌های قیمتی جلوگیری شود.
مومنی با یادآوری هشدارهای سال‌های گذشته در این حوزه، تصریح کرد: امسال اراده جدی و اهتمام ویژه‌ای برای مدیریت ذخایر و عرضه در دستور کار قرار گرفته تا آمار دقیقی از موجودی برنج استان در اختیار باشد و از تحمیل قیمت‌های غیرمنطقی به بازار جلوگیری شود.
رئیس جهاد کشاورزی مازندران در بخش پایانی سخنان خود از آغاز تکاپو برای برداشت برنج در استان خبر داد و افزود: چنانچه در روزهای آینده با چالش خاصی در شرایط دمایی مواجه نشویم، پیش‌بینی می‌شود که عملیات برداشت در وضعیتی مطلوب و مناسب انجام گیرد.
اما پرسش جدی این‌جاست: چرا این سامانه در سال‌های گذشته نتوانسته تأثیر محسوس بر تنظیم بازار بگذارد؟
نخست، سامانه زمانی اثرگذار است که به‌طور کامل، فراگیر و بی‌استثناء اجرا شود. اما تجربه نشان داده که بسیاری از انبارهای واسطه‌ای و واحدهای شالیکوبی غیرمجاز از شمول نظارت خارج مانده‌اند.
دوم، نبود پیوند میان سامانه انبارها با داده‌های لحظه‌ای بازار فروش، خرده‌فروشی‌ها و حتی واردات رسمی و غیررسمی، سامانه را به یک ویترین نیمه‌کاره بدل می‌کند
چرخه‌ای معیوب از سیاست‌گذاری
بازار برنج شمال ایران، نمونه‌ای واضح از یک چرخه معیوب تصمیم‌گیری و اجرا است. از یک سو کشاورز از نبود قیمت تضمینی واقعی و حمایت بیمه‌ای ناراضی است، و از سوی دیگر مصرف‌کننده از گرانی لجام‌گسیخته رنج می‌برد.
میان این دو سر طیف، دلالان نقش «عامل پیروز» را بازی می‌کنند؛ آن‌ها انبار می‌کنند، قیمت‌سازی می‌کنند، عرضه را کنترل و بازار را ملتهب می‌کنند.
سکوت چندساله دولت در برابر نقش واسطه‌ها، و عدم شکل‌گیری زنجیره ارزش واقعی، سبب شده تا برنجکار مازندرانی نه به سودی واقعی برسد، نه به آینده‌ای مطمئن دل ببندد.
ورود نهادهای نظارتی، بازرسی و اظهارات قاطع مسئولان در ظاهر امیدوارکننده است. اما با توجه به سابقه اجرایی در سال‌های گذشته، این پرسش باقی است:
آیا این‌بار نیز وعده‌ها به فصل بعد موکول خواهد شد؟ یا آستینی برای عمل بالا خواهد رفت؟
تجربه نشان داده که هر سال، با آغاز برداشت، سیل مصاحبه‌های مسئولان آغاز می‌شود؛ اما در پایان، کشاورز می‌ماند و انبارهای خالی، و دلال می‌ماند و سودهای چند ده‌درصدی.
راهبردهایی چون:ثبت دقیق موجودی در سامانه جامع انبارها،توزیع هدفمند از طریق تعاونی‌های روستایی و زنجیره‌های کوتاه فروش،قیمت‌گذاری واقعی و حمایتی با مشارکت کشاورز در تصمیم‌سازی،و ایجاد بازارهای مجازی خرید مستقیم برنج از کشاورز به مصرف‌کننده،همگی سال‌هاست روی کاغذ مطرح می‌شوند، اما در عمل یا اجرا نشده‌اند یا در نیمه‌راه رها شده‌اند.
بازار برنج مازندران، امروز فقط مسأله یک استان یا حتی یک محصول نیست؛ مسأله‌ای ملی در حوزه امنیت غذایی، عدالت کشاورزی، و شفافیت اقتصادی است.
اگر دلالی به سود نشیند و کشاورز به زیان، یعنی ساختار دچار نقصی عمیق است.
امسال شاید یکی از آخرین فرصت‌ها باشد برای آزمودن عزم دستگاه‌های نظارتی، برای آنکه برنج ایرانی دوباره طعم عدالت بگیرد
- نویسنده : سمانه اسلامی
