ریشه در شالیزار، امیدی برای آینده روستا
در حاشیه تالابها و جلگههای حاصلخیز مازندران، جایی که خاک سخاوت دارد و آب جاریست، سالهاست که گاومیش مازندرانی با زندگی مردم درآمیخته. حیوانی صبور، مقاوم و پرمنفعت که روزگاری در هر روستا نشانی از رونق و تمکن بود، حالا به مدد بیبرنامگی و بیمهری، به مرز فراموشی رسیده است.
در حالیکه بسیاری از استانهای کشور بهدنبال جایگزینهای ارزان، مقاوم و بومی در حوزه دامداریاند، مازندران با وجود نژاد ارزشمند گاومیش، سالهاست آن را قربانی بیبرنامگیهای ساختاری کرده است. طبق آخرین آمار رسمی، جمعیت گاومیش در مازندران تنها به حدود دو هزار رأس رسیده است؛ عددی که در مقایسه با ظرفیت اقلیمی استان، یک هشدار جدی تلقی میشود.
نگاه مسئولان؛ وعدهای برای حمایت
حسین نگهدار، سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، اخیراً در نشست شورای کشاورزی استان اعلام کرده که این سازمان حمایت ویژهای از سرمایهگذاران در حوزه پرورش گاومیش خواهد داشت. به گفته او، پرورش گاومیش بهعنوان یک فعالیت اقتصادی کمهزینه، مقاوم در برابر بیماریها و شرایط آبوهوایی سخت، میتواند گزینهای ارزشمند برای اشتغال پایدار، توسعه روستا و تقویت امنیت غذایی باشد.
نگهدار تأکید کرده که سازمان جهاد کشاورزی برای تسهیل سرمایهگذاری در این بخش، بستههای حمایتی و مشوقهای ویژهای را در نظر دارد. اما پرسش اصلی اینجاست: آیا این وعدهها با زیرساختهای موجود همخوانی دارند؟
ویژگیهای منحصربهفرد گاومیش؛ از شیر باکیفیت تا مقاومت بالا
برخلاف گاوهای بومی و وارداتی، گاومیش ویژگیهایی دارد که آن را برای دامداران سنتی و نوین، به گزینهای اقتصادیتر تبدیل میکند:
شیر گاومیش چربی و پروتئین بالاتری دارد و در صنایع لبنی با کیفیت ممتاز محسوب میشود.
مقاومت طبیعی در برابر گرما، رطوبت بالا و حتی بیماریهای رایج دام باعث کاهش هزینههای درمان و تلفات شده است.
توان مصرف علوفههای کمکیفیت، هزینه تغذیه این حیوان را بهشدت کاهش میدهد.
دوره نگهداری پایینتر به دلیل زایمان کمتر در سال، اما با بازدهی بالا در کیفیت.
چالشهای بزرگ؛ از بیمهری نهادی تا سودجویی ژنتیکی
با وجود مزایای فوق، این صنعت هنوز جایگاه مناسبی در برنامهریزیهای کلان ندارد. دلایل این غفلت چند وجهی است:نبود دانش فنی و آموزشهای دامپروری مدرن برای پرورش گاومیش کمبود زیرساختهای مناسب مانند جایگاههای صنعتی، مراکز اصلاح نژاد و ایستگاههای تلقیح مصنوعی. نبود بازار پایدار برای فرآوردههای لبنی گاومیش و وابستگی آن به صادرات سنتی. آمیختهسازی نژادهای بومی با دامهای وارداتی که موجب از بین رفتن ذخایر ژنتیکی اصیل شده است.
یکی از خطرناکترین مسائل، ترکیب ژنتیکی دامهای بومی با نژادهای وارداتی اروپایی است. سودجویانی که برای افزایش وزن یا تولید شیر بیشتر، نژاد اصیل گاومیش را تضعیف میکنند، در حقیقت یک سرمایه ملی را به ثمن بخس به نابودی میکشانند.
تعامل با محیط زیست؛ حلقه مفقوده در توسعه سنتی
بخشی از گاومیشداری در مازندران، هنوز به شکل سنتی و در حاشیه تالابها انجام میشود. در این مدل، دامداران با نهادهایی چون محیط زیست دچار تنش هستند. چراکه چراگاههای مرطوب یا آببندانها، بخشی از زیستگاههای طبیعی محسوب شده و چرا در آنها منجر به تخریب پوشش گیاهی میشود.
کارشناسان معتقدند تعامل هوشمندانه با محیط زیست و استفاده از فناوریهای جدید مانند جایگاههای سیار، چرای هدفمند و آموزش رفتار زیستمحیطی به دامداران، میتواند این تعارض را به یک تعامل سازنده تبدیل کند.
سرمایهگذاری پایدار؛ نیازمند برنامه عملیاتی است
حمایت از سرمایهگذاران در این حوزه، اگر صرفاً به وعدههای شفاهی و نشستهای رسمی محدود بماند، نهتنها راهگشا نخواهد بود بلکه دامدارانی که هنوز دل به این فعالیت بستهاند را نیز مأیوس خواهد کرد. این حمایتها باید در قالب بستههای واقعی اجرا شود:تأمین تسهیلات کمبهره برای ساخت جایگاههای دام صنعتی ، پرداخت یارانه برای خوراک دام مخصوص گاومیش ، ایجاد مراکز تحقیقاتی برای ثبت و اصلاح نژاد گاومیش مازندرانی ، برندسازی و بازاریابی محصولات لبنی گاومیش در سطح ملی و صادراتی
صدای دامداران: گاومیش هست، سیاست نیست
گفتوگو با برخی دامداران سنتی مازندران نشان میدهد که نبود سیاست منسجم، آنها را در بلاتکلیفی نگه داشته است. به گفته «حسن.ب» دامدار اهل بندپی، برای نگهداری هر رأس گاومیش باید دستکم روزی ۳۰۰ هزار تومان هزینه خوراک کرد اما در نبود حمایت و قیمتگذاری درست برای شیر و گوشت گاومیش، این فعالیت «عشقمحور» باقی مانده، نه اقتصادی.
در حالیکه مازندران در تولید مرکبات، برنج و طیور همواره نامدار بوده، نژاد اصیل گاومیش آن، در هیاهوی توسعه ناپایدار، بیصدا به حاشیه رفته است. نجات این سرمایه، مستلزم همافزایی دولت، دامداران و نهادهای زیستمحیطیست. اگر امروز برای حفظ آن برنامهای جدی تدوین نشود، فردا این موجود مقاوم و دوستداشتنی تنها در قاب عکسهای قدیمی روستاها باقی خواهد ماند.
- نویسنده : سمانه اسلامی