این پروژه پس از سال‌ها مطالعه و بررسی، اکنون در انتظار صدور مجوزهای زیست‌محیطی نهایی است، اما در مسیر پیشرفت خود با چالش‌های جدی مواجه است.
هدف اصلی سد کسیلیان تأمین آب شرب پایدار برای چهار شهرستان مذکور است که به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زیرزمینی با بحران کمبود آب مواجه هستند. سد سنگریزه‌ای با ارتفاع ۱۲۷ متر و حجم مخزن ۲۰ میلیون مترمکعب قرار است نقش حیاتی در تأمین آب شرب این مناطق ایفا کند. علاوه بر این، با توجه به سیلاب‌های فصلی و خسارات آن‌ها، این سد می‌تواند در مهار سیلاب‌های ویرانگر نقش مؤثری ایفا کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران با تأکید بر ضرورت احداث این سد به‌ویژه در شرایط بحران آب، به خبرنگار بلاغ گفته است: «این سد نه تنها به تأمین آب شرب کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از هدررفت منابع آبی و تهدید سفره‌های زیرزمینی جلوگیری کند.»
با وجود مزایای فنی و راهبردی سد کسیلیان، این پروژه از ابتدا با مخالفت‌های فعالان محیط زیست مواجه بوده است. سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌ویژه نگران تأثیرات این پروژه بر جنگل‌های هیرکانی، که به ثبت جهانی یونسکو رسیده‌اند، و اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد منطقه است.
محمود یزدان‌دوست، سرپرست دفتر ارزیابی اثرات زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست، پیش‌تر اعلام کرده بود که پروژه سد کسیلیان باعث تخریب حدود ۲۰۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی می‌شود و این تخریب ممکن است تأثیرات منفی عمیقی بر تنوع زیستی منطقه داشته باشد. وی هشدار داد که «تخریب این جنگل‌ها می‌تواند به بروز بیماری‌هایی چون قارچ‌ها و دیگر مشکلات اکولوژیکی در مناطق مختلف کشور منجر شود.»
در این راستا، مخالفان ساخت سد معتقدند که جنگل‌کاری‌های جایگزین، حتی به میزان ۱۰ برابر، قادر به جبران آسیب‌های واردشده به این اکوسیستم‌ها نیست. آن‌ها بر این باورند که ساخت سد در چنین مناطقی ممکن است منجر به تغییرات غیرقابل برگشتی در اکوسیستم‌های محلی و از دست رفتن گونه‌های منحصر به فرد جانوری و گیاهی گردد.
با این حال، مسئولان وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای تأکید دارند که در طراحی مجدد این پروژه تلاش شده است که اثرات زیست‌محیطی آن به حداقل برسد. طبق گفته‌های حیدر داوودیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران، پس از بررسی‌های متعدد، تغییراتی در اهداف پروژه صورت گرفته و هدف اصلی به تأمین آب شرب محدود شده است. در همین راستا، حجم مخزن سد نیز از ۲۰ میلیون مترمکعب به ۵۶ میلیون مترمکعب افزایش یافته و بخش کشاورزی از پروژه حذف شده است تا تأثیرات زیست‌محیطی کاهش یابد.
علاوه بر این، مسئولان پروژه اعلام کرده‌اند که تعهد کرده‌اند تا در صورت تأسیس سد، ۱۰ برابر جنگل‌هایی که تخریب می‌شوند، جنگل‌کاری کنند. این اقدام در کنار پایش‌های بلندمدت زیست‌محیطی می‌تواند به کاهش اثرات منفی بر طبیعت کمک کند. به گفته داوودیان، «اگر این سد به بهره‌برداری برسد، در آینده با مشکلات بزرگی در تأمین آب شرب مواجه خواهیم شد و علاوه بر آن، خسارات ناشی از سیلاب‌ها نیز به شدت کاهش می‌یابد.»
وضعیت فعلی و آینده پروژه
در حال حاضر، پروژه سد کسیلیان در مرحله‌ای بحرانی قرار دارد. مطالعات فنی و زیست‌محیطی آن به پایان رسیده، اما هنوز مجوزهای لازم از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست صادر نشده است. سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی، هنوز اجازه آغاز عملیات اجرایی را صادر نکرده است. داوودیان در این خصوص گفته است: «برای آغاز عملیات اجرایی، تنها مانع صدور مجوزهای زیست‌محیطی و مجوز ماده ۲۳ از سازمان برنامه‌وبودجه است.»
با توجه به اهمیت این پروژه برای تأمین آب شرب مردم مازندران و کاهش فشار به منابع زیرزمینی، انتظار می‌رود که تصمیم نهایی در مورد این سد به زودی گرفته شود. در صورتی که این پروژه به تأسیس برسد، می‌تواند به عنوان یک راه‌حل اساسی برای بحران آب در استان مازندران عمل کند، اما در عین حال، مسئولان باید به دقت به چالش‌های زیست‌محیطی این پروژه توجه کنند تا به‌طور همزمان هم از منابع طبیعی حفاظت کنند و هم نیازهای بشری را برآورده سازند.
اگر سد کسیلیان به بهره‌برداری نرسد، تأمین آب شرب در چهار شهرستان مذکور با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد. در حال حاضر، بخش زیادی از آب شرب این مناطق از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود که این روند می‌تواند در آینده موجب کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی و بروز مشکلات زیست‌محیطی بیشتر شود. طبق گفته داوودیان، «چاه‌های متعدد در این مناطق به شدت به منابع زیرزمینی فشار می‌آورند و این روند اگر ادامه یابد، در آینده‌ای نه‌چندان دور تأمین آب برای این مناطق به یک بحران تبدیل خواهد شد.»
سد کسیلیان نه تنها در تأمین آب شرب بلکه در کنترل سیلاب‌ها و کاهش خسارات ناشی از آن‌ها نیز اهمیت زیادی دارد. بر اساس تجربه‌های گذشته، سیلاب‌ها در این مناطق خسارات زیادی به زیرساخت‌ها و زمین‌های کشاورزی وارد کرده‌اند که می‌توانست با وجود این سد جلوگیری شود. در واقع، این سد به‌عنوان یک زیرساخت حیاتی برای مدیریت منابع آبی استان در نظر گرفته می‌شود.
پروژه سد کسیلیان با چالش‌های جدی زیست‌محیطی روبه‌رو است، اما در عین حال نیاز شدید به تأمین آب شرب در استان مازندران را برطرف می‌کند. برای این که این پروژه به موفقیت برسد، باید یک تعادل دقیق میان توسعه زیرساختی و حفظ منابع طبیعی ایجاد شود. بر این اساس، باید در اجرای پروژه به تمامی ابعاد زیست‌محیطی توجه شود و با همکاری نهادهای مختلف، آسیب‌های زیست‌محیطی به حداقل برسد تا بتوان از مزایای این سد برای آینده استان بهره‌برداری کرد.
- نویسنده : سمانه اسلامی
