سمانه اسلامی ورکی
با نزدیک شدن به سه‌شنبه آخر سال، ایرانی‌ها آماده می‌شوند تا سنت قدیمی چهارشنبه‌سوری را با شور و هیجان خاصی برگزار کنند.
اما این آیین که سال‌هاست در میان مردم رواج دارد، به دلیل رفتارهای پرخطر و آتش‌افروزی‌های خطرناک، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اجتماعی و امنیتی تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌های اورژانس کشور، در سال‌های اخیر، حوادث ناشی از چهارشنبه‌سوری جان و مال بسیاری از افراد را تهدید کرده و نهادهای مختلف را به واکنش‌های قانونی و اجتماعی واداشته است.
در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، نزدیک به ۱۰ هزار و ۴۵۵ نفر در اثر حوادث چهارشنبه‌سوری مصدوم شده‌اند. در سال ۱۴۰۲، آمار آسیب‌دیدگان نسبت به سال‌های گذشته با افزایش چشمگیری روبه‌رو بوده است؛ ۱۷ نفر جان خود را از دست داده و ۳۰۵ نفر دچار قطع عضو شده‌اند. یکی از نکات نگران‌کننده این حوادث این است که حدود ۴۷ درصد از مصدومان، افراد زیر ۱۸ سال هستند. به‌علاوه، آسیب‌های چشمی همچنان بیشترین میزان مصدومیت را به خود اختصاص داده است.
سنتی که به رفتارهای پرخطر تبدیل شده است
سؤال اصلی این است که چرا علی‌رغم هشدارهای مکرر مسئولان، هنوز هم شاهد تکرار این حوادث تلخ در شب چهارشنبه‌سوری هستیم؟ دکتر روح‌الله ساعی، جامعه‌شناس در این باره توضیح می‌دهد: «کارکردهای اجتماعی بسیاری از سنت‌ها و آیین‌های ما در طول زمان از دست رفته است. فلسفه اصلی چهارشنبه‌سوری، تجمع خانواده‌ها و ایجاد نشاط اجتماعی بود، اما متاسفانه امروزه شاهد آن نیستیم. به‌جای این که مراسم به شادابی و انسجام اجتماعی منجر شود، شاهد رفتارهای ضداجتماعی و پرخطر هستیم که بیشتر با خشونت و آتش‌افروزی همراه است.
ساعی همچنین به نقش رسانه‌ها و فضای مجازی اشاره می‌کند و می‌گوید: «رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی گاهی به نشر رفتارهای خشونت‌آمیز دامن می‌زنند. ویدیوهای خطرناک و اغراق‌آمیز که در این فضا منتشر می‌شود، به‌عنوان الگو برای نوجوانان و جوانان عمل می‌کند و همین باعث تکرار رفتارهای پرخطر می‌شود.» او معتقد است که نبود فضای مناسب برای تفریح و اوقات فراغت سالم برای جوانان، از جمله عوامل بروز این نوع رفتارها است.
فضای مجازی و فروش مواد محترقه
در کنار افزایش استفاده از مواد محترقه، که در بسیاری از موارد به حادثه‌های جدی منجر می‌شود، فروش و توزیع غیرقانونی این مواد همچنان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها است. طبق گزارش‌ها، بسیاری از نوجوانان و جوانان، به‌ویژه در اطراف مدارس، هدف اصلی فروشندگان مواد محترقه هستند. در این شرایط، نظارت بر بازار این مواد و آموزش خانواده‌ها به‌ویژه در ایام چهارشنبه‌سوری اهمیت ویژه‌ای دارد.
محمدرضا قنبری، مستشار قضایی و مدیرکل معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، در این زمینه تأکید می‌کند: «هرگونه اقدام در چهارشنبه‌سوری که به برهم زدن نظم عمومی یا ایجاد ترس و وحشت بین مردم منجر شود، مجازات‌هایی از جمله حبس و ضربات شلاق به دنبال خواهد داشت. همچنین فروش و توزیع مواد محترقه غیرمجاز طبق قانون مجازات خواهد شد.»
قنبری همچنین به قوانین سختگیرانه‌تری برای فروشندگان این مواد اشاره کرده و می‌گوید: «طبق ماده ۱۲ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، افرادی که مواد محترقه غیرمجاز را خریداری، حمل یا توزیع کنند، به حبس و مجازات‌های قانونی دیگری محکوم خواهند شد.» او اضافه می‌کند: «حتی اگر فردی در حوادث چهارشنبه‌سوری آسیب ببیند، قانونگذار می‌تواند فروشنده مواد محترقه را مسئول جبران خسارت و مجازات کند.»
یکی دیگر از مسائل مهم که باید به آن توجه شود، نظارت بیشتر خانواده‌ها بر رفتار فرزندان در شب چهارشنبه‌سوری است. طبق قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، اگر بی‌توجهی والدین منجر به حادثه‌ای برای فرزندشان شود، آن‌ها ممکن است به مجازات حبس محکوم شوند. قنبری در این زمینه می‌گوید: «اگر حادثه‌ای منجر به نقص عضو یا آسیب به یکی از حواس کودک شود، والدین ممکن است به حبس محکوم شوند. بنابراین توصیه می‌کنم که والدین در این ایام بر رفتار فرزندان خود نظارت بیشتری داشته باشند.
چهارشنبه‌سوری، که زمانی یکی از جشن‌های شاد و سنتی ایرانی بود، امروز به یک چالش اجتماعی و امنیتی تبدیل شده است. استفاده نادرست از مواد محترقه، رفتارهای پرخطر و مشکلات ناشی از این آیین نیاز به فرهنگ‌سازی و نظارت دقیق‌تر از سوی خانواده‌ها، نهادهای اجتماعی و مسئولان دارد. بدون تردید، اگر این مسائل به‌طور جدی مورد توجه قرار نگیرند، شاهد تکرار حوادث ناگوار خواهیم بود که هم جان افراد را تهدید می‌کند و هم موجب رواج رفتارهای ضداجتماعی و خشونت‌آمیز در جامعه می‌شود.
- نویسنده : اسلامی
