استان مازندران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق جنگلی ایران، این روزها در شرایطی حساس به‌سر می‌برد؛ شرایطی که هر بی‌احتیاطی انسانی می‌تواند به فاجعه‌ای اکولوژیکی منجر شود.
بر اساس هشدارهای جدید مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران، مأموران محیط‌زیست و اداره منابع‌طبیعی در حالت آماده‌باش قرار گرفته‌اند تا در صورت وقوع هرگونه آتش‌سوزی احتمالی، واکنشی فوری و مؤثر داشته باشند.
یکی از مهم‌ترین مخاطراتی که سالانه در این ایام تهدیدی جدی برای منابع طبیعی مازندران ایجاد می‌کند، پدیده موسوم به «کاه‌وسوزی» است. پس از برداشت محصولاتی مانند گندم، برخی از کشاورزان برای آماده‌سازی زمین کشاورزی برای کشت دوم، اقدام به آتش زدن بقایای گیاهی می‌کنند؛ کاری که گرچه سریع و آسان به‌نظر می‌رسد، اما بارها منجر به وقوع آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی و حتی جنگل‌های هیرکانی شده است.
حسینعلی محمدی، مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران در گفت‌وگویی هشدار داد: «در این روزهای گرم باید به توصیه‌ها و هشدارها توجه شود. کشاورزان باید از آتش زدن کاه و کلش، به‌ویژه در اراضی هم‌مرز با مناطق جنگلی، پرهیز کنند؛ چراکه ممکن است حریق به جنگل‌های هیرکانی برسد.»
آماده‌باش کامل؛ تجربه، تدبیر و تجهیز
در پاسخ به تهدیدهای بالقوه فصل گرم، کمیته‌ای با عنوان «صیانت از جنگل و مراتع» فعال شده است. اداره کل منابع طبیعی و محیط‌زیست استان در آماده‌باش کامل قرار دارند تا با هرگونه نشانه‌ای از حریق برخورد فوری و پیشگیرانه داشته باشند.
به گفته محمدی، در صورت وقوع آتش‌سوزی، اولویت نخست نیروهای امدادی، مهار شعله‌ها در نقطه کانونی خواهد بود: «اگر حریق به اراضی جنگلی برسد، مهار آن بسیار دشوار و خسارات آن جبران‌ناپذیر خواهد بود.»
جنگل‌های هیرکانی، که قدمتی بیش از ۴۰ میلیون سال دارند و در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، سرمایه‌ای ملی و جهانی محسوب می‌شوند. پوشش متراکمی از گونه‌های نادر درختی، جانوری و گیاهی که نقشی حیاتی در تنظیم اقلیم، کنترل فرسایش خاک و حفظ تنوع زیستی دارند. حال، این ذخیره‌گاه ارزشمند در معرض تهدیدی قرار دارد که منشأ آن نه طبیعت، بلکه انسان است.
در دهه اخیر، حریق‌های عمدی و سهوی، به دلایلی همچون کاه‌وسوزی، سهل‌انگاری گردشگران، و حتی سوءاستفاده‌های سودجویانه، سبب نابودی هزاران هکتار از این اکوسیستم شده است.
در این میان، نقش مردم و تشکل‌های محلی در پیشگیری و کنترل آتش‌سوزی‌ها بیش از پیش پررنگ شده است. محمدی در گفت‌وگوی خود تأکید می‌کند: «از تمام ظرفیت‌های مردمی باید در ارتباط با مهار حریق و همچنین مهم‌تر، پیشگیری از آن بهره‌گیری شود.»
تشکل‌های مردم‌نهاد، دهیاران، شوراهای روستا، بسیج سازندگی و حتی کشاورزان بومی در خط مقدم پیشگیری از آتش‌سوزی‌ها قرار دارند. آگاهی‌بخشی، آموزش و مشارکت این گروه‌ها می‌تواند به یکی از مؤثرترین راهبردهای کاهش خطر تبدیل شود.
گرچه آماده‌باش اعلام شده اقدامی قابل تقدیر است، اما پرسش اصلی این است که آیا امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی لازم برای مواجهه با آتش‌سوزی گسترده در اختیار استان قرار دارد؟ آیا تمامی پاسگاه‌های منابع طبیعی به خودروهای اطفای حریق سبک مجهز شده‌اند؟ آیا دسترسی به مناطق صعب‌العبور برای مهار حریق در جنگل‌های شیبدار پیش‌بینی شده است؟
تجربه آتش‌سوزی‌های سال‌های گذشته در جنگل‌های لفور، دودانگه، کلاردشت و رامسر نشان داده است که در نبود تجهیزات هوایی و کافی، مهار آتش با اتکا به نیروی انسانی، بسیار دشوار، زمان‌بر و بعضاً ناموفق است.
رسانه‌ها و آموزش، دو بازوی نادیده گرفته‌شده
نقش رسانه‌های محلی و ملی در آگاه‌سازی جامعه روستایی و کشاورزی نسبت به خطرات آتش‌زدن پسماندهای کشاورزی، امری کلیدی است. لازم است با همکاری سازمان جهاد کشاورزی، صداوسیما و مطبوعات، کمپین‌های اطلاع‌رسانی درباره پیامدهای زیست‌محیطی و حتی حقوقی کاه‌وسوزی راه‌اندازی شود.
همچنین، گنجاندن آموزش‌های مقابله با حریق در مدارس روستایی و دبیرستان‌های کشاورزی می‌تواند در بلندمدت رفتارهای آتش‌زا را کاهش دهد.
تابستان، فصل برداشت است؛ اما می‌تواند به فصل سوختن نیز بدل شود، اگر مراقبت نکنیم. اکنون زمان اقدام است، نه صرفاً هشدار دادن. باید آمادگی را از روی کاغذ به عرصه عمل آورد، جنگلبانان را تجهیز کرد، دهیاران را آموزش داد، و هر کشاورز را به دیده‌بانی برای محافظت از طبیعت بدل ساخت.
زیست‌بوم هیرکانی تنها در سایه آگاهی، مسئولیت‌پذیری و اقدام جمعی باقی خواهد ماند. وگرنه، همان آتشی که از گوشه‌ای از مزرعه برمی‌خیزد، می‌تواند ریشه‌ی میلیون‌ها سال طبیعت را بسوزاند.
- نویسنده : سمانه اسلامی
