آماری که شرکت آب منطقه‌ای استان منتشر کرده، تصویری روشن از ورود تدریجی نوار سبز شمال کشور به مرحله تنش آبی ارائه می‌دهد؛ واقعیتی که باور دیرینه‌ی «مصون بودن مازندران از خشکسالی» را به چالش کشیده است.
رودخانه‌هایی که نفس تنگ می‌کشند
فرهاد خلردی با بیان اینکه میزان بارندگی مازندران در سال آبی گذشته ۵۶۵.۶ میلیمتر بود، از کاهش ۱۷ درصدی بارندگی‌های مازندران در سال آبی گذشته نسبت به آمارهای دوره درازمدت و افت ۱۱ درصدی این شاخص نسبت به سال آبی ماقبل خبر داد و گفت: طی ۱۲ ماه اخیر بارش‌ها در هر سه منطقه غربی، مرکزی و شرقی مازندران کمتر شد.
بنا به آمارهایی که او ارائه کرده است، بیشترین بارندگی مازندران طی سال آبی گذشته در منطقه غربی استان ثبت شد که ۶۶۶ میلیمتر بود و حدود سه درصد کمتر از سال آبی ماقبل و هشت درصد کمتر از آمار دوره درازمدت است.
این مسوول میزان بارش‌ها در مناطق مرکزی استان طی ۱۲ ماه اخیر را ۵۶۴.۴ میلیمتر عنوان کرد که ۱۸ درصد کمتر از سال آبی ۱۴۰۲۱۴۰۳ و هشت درصد کمتر از مدت مشابه درازمدت است.
میزان بارندگی مازندران در سال آبی گذشته ۵۶۵.۶ میلیمتر بود که ۱۷ درصد کمتر از آمارهای دوره درازمدت و ۱۱ درصد کمتر از آمار سال آبی ماقبل است.
اما بیشترین کاهش بارندگی در منطقه شرقی استان ثبت شد. مجموع بارندگی در این محدوده طی سال آبی گذشته ۴۱۱.۲ میلیمتر بود که در مقایسه با سال آبی ماقبل ۳۷ درصد و نسبت به آمارهای بارندگی دوره درازمدت در این منطقه از استان ۲۸ درصد کمتر است.
کاهش بارندگی‌ها و افزایش گرمای هوا، به طور مستقیم بر شاخص آبی مهم دیگر یعنی آورد رودخانه‌ها اثر می‌گذارد. اتفاقی که امسال نیز در مازندران رقم خورد و آمارهای شرکت آب منطقه‌ای مازندران نیز این امر را شفافت‌تر نشان می‌دهد.
بر اساس آمارهای ثبت شده توسط دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران، آورد رودخانه‌های مهم مازندران در سال آبی گذشته ۲ میلیارد و ۴۴۶ میلیون متر مکعب بود که ۲۰ درصد کمتر از آمارهای دوره درازمدت است.
خلردی گفت: در سال آبی گذشته به جز رودخانه‌های بابلرود و تجن که به دلیل رهاسازی آب از ۲ سد بزرگ استان آمار آورد آب در آن‌ها نسبت به سال ماقبل و دوره درازمدت افزایشی شد، در سایر رودخانه‌های استان با کاهش محسوس آورد نسبت به دوره درازمدت مواجه بودیم.
به گفته او آبدهی رودخانه بابلرود در ۱۲ ماه اخیر ۳۸۳.۱ میلیون متر مکعب بود که هفت درصد بیشتر از آمار دوره درازمدت است و ۸۷.۱ میلیون متر مکعب از این مقدار آبدهی ناشی از آب رهاسازی شده از سد البرز بود.
آورد رودخانه‌های مهم مازندران در سال آبی گذشته ۲ میلیارد و ۴۴۶ میلیون متر مکعب بود که ۲۰ درصد کمتر از آمارهای دوره درازمدت است.
بر اساس این آمارها رودخانه تجن هم امسال ۵۲۳.۹ میلیون متر مکعب آورد آب داشت که ۲۰ درصد بیشتر از سال آبی گذشته و ۹ درصد بیشتر از آمار دوره درازمدت است. اما باید در نظر داشت که ۱۳۵.۸ میلیون متر مکعب از این آبدهی مربوط به رهاسازی آب از سد شهید رجایی است و اهمیت و اثرگذاری مدیریت توزیع آب به وسیله سازه‌های آبی را نشان می‌دهد.
به جز این ۲ رودخانه که به لطف ذخیره‌سازی آب در ۲ سد بزرگ استان، آمار آبدهی‌شان بیشتر شد، در سایر رودخانه‌ها کاهش آبدهی ثبت شده و بیشترین افت آورد هم در نکارود ثبت شد. این موضوع را در آمارهای اعلام شده از سوی خلردی می‌توان به وضوح دریافت.
به گفته خلردی حجم آبدهی رودخانه نکارود در سال آبی گذشته ۷۹.۴ میلیون متر مکعب بود که هفت درصد کمتر از سال آبی ماقبل و ۴۸ درصد کمتر از دوره درازمدت است. به عبارتی دیگر آبدهی رودخانه نکارود در مقایسه با آمارهای دوراه درازمدت به حدود نصف رسیده است.
سفره‌های زیرزمینی؛ کاهش نگران‌کننده
همزمان، فشار بر منابع زیرزمینی شدت گرفته است. تراز آب‌های زیرزمینی استان در پایان شهریور ۱۴۰۴ نسبت به سال قبل ۵۱ سانتی‌متر و نسبت به میانگین بلندمدت ۱۳۱ سانتی‌متر پایین‌تر رفته است. کسری مخزن نیز از ۱۳۱ میلیون متر مکعب به ۲۲۳ میلیون متر مکعب رسیده؛ یعنی حدود ۱۵ درصد کل ذخیره زیرزمینی استان از دست رفته است. دشت هراز، قلب کشت برنج کشور با ۷۸ هزار حلقه چاه (یک‌سوم آن‌ها غیرمجاز)، بیشترین افت را تجربه می‌کند.
دلایل ساختاری؛ از الگوی کشت تا جمعیت شناور
کارشناسان ریشه‌های بحران را در چند عامل ساختاری می‌بینند:الگوی کشت پرمصرف، به‌ویژه کشت دوم برنج.روش‌های آبیاری سنتی و هدررفت گسترده آب.افزایش جمعیت ثابت و شناور به‌واسطه گردشگری و مهاجرت.اجرای کند طرح‌های کلان مانند یکپارچه‌سازی شالیزارها و مهار آب‌های سطحی.
این مجموعه عوامل فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده و خطر فرونشست زمین را هم افزایش می‌دهد.
تجربه سال آبی گذشته نشان می‌دهد اتکای صرف به بارش‌های مقطعی راه نجات نیست. تسریع در اجرای برنامه‌های «سازگاری با کم‌آبی»، سرمایه‌گذاری در مهار آب‌های سطحی، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری و تغییر الگوی کشت، دیگر انتخاب نیست؛ ضرورت است.
مازندران سال‌ها «انبار برنج کشور» و مقصد میلیون‌ها گردشگر بوده است. تداوم بی‌برنامگی در مصرف آب، این مزیت‌ها را در معرض تهدید قرار می‌دهد. هشدار امروز کارشناسان، دعوتی است به تصمیم‌گیری سریع و عمل مؤثر؛ پیش از آن‌که خشکسالی از «حوالی» به «مرکز» زندگی مردم این استان برسد.
- نویسنده : سمانه اسلامی
