گزارش ملکان از چالش‌ها، ضرورت‌ها و انتقادات پیرامون احداث شهرک صنعتی جدید در مازندران
در استان مازندران، که با همه زیبایی‌های طبیعی و اقلیم چهارفصلش، همچنان از نبود زیرساخت‌های صنعتی مدرن رنج می‌برد، احداث ناحیه صنعتی رستم‌کلا گامی جدید در مسیر توسعه اقتصادی خوانده می‌شود. اما در دل این تصمیم، پرسش‌هایی اساسی نیز شکل گرفته‌اند که نمی‌توان به سادگی از کنارشان گذشت.
کمبود زمین صنعتی؛ پاشنه آشیل توسعه مازندران
آمارها گویای واقعیتی تلخ‌اند؛ سرانه زمین صنعتی در کشور حدود ۱۹ متر مربع است، اما در مازندران این رقم کمتر از ۶ متر مربع می‌شود. این عدد به روشنی نشان می‌دهد که استان از نظر واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران صنعتی با مضیقه جدی مواجه است. در همین راستا، مطالعات امکان‌سنجی برای احداث شهرک صنعتی رستم‌کلا در شرق استان و در جوار جاده بندر امیرآباد، به پایان رسیده و موافقت اولیه نیز دریافت شده است.
بر اساس اعلام مدیران، این شهرک ۳۰ هکتاری، نه‌تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی خود می‌تواند نقطه اتکای مناسبی برای صنایع مستقر در شرق استان باشد، بلکه از حیث زیرساخت‌های طراحی‌شده نیز متفاوت از شهرک‌های سنتی خواهد بود. با این حال، همان‌طور که هر ساخت‌وساز تازه، امید را به‌همراه دارد، صدای منتقدان نیز بلندتر شده است.
منتقدان احداث شهرک صنعتی رستم‌کلا، بیش از آنکه با اصل توسعه مخالفتی داشته باشند، با شیوه و زمان‌بندی آن معترض‌اند. آن‌ها معتقدند در شرایطی که بسیاری از شهرک‌های صنعتی موجود در استان از کمبود برق، آب، گاز و فاضلاب رنج می‌برند، آیا بهتر نیست ابتدا این کمبودها جبران شود؟ آیا توسعه جدید در فضایی آغاز می‌شود که از تکرار مشکلات ساختاری پیشین مصون است؟ این پرسش‌ها از دل تجربه‌های تلخ گذشته برمی‌خیزند.
شهرک‌های صنعتی نکا، ساری و بهشهر، که سال‌ها از آغاز فعالیت‌شان می‌گذرد، همچنان با بحران‌های زیربنایی دست‌به‌گریبان‌اند. قطعی برق در تابستان، فشار پایین گاز، نبود تصفیه‌خانه فاضلاب استاندارد و کمبود شبکه پایدار آب، روند تولید را کند کرده و در برخی موارد حتی باعث تعطیلی مقطعی واحدها شده است.
یکی از انتقاداتی که به‌شدت مطرح می‌شود، احتمال موازی‌کاری با شهرک‌های صنعتی نزدیک است. وجود شهرک صنعتی نکا و شهرک شهید سلیمانی (در حال آماده‌سازی) در فاصله‌ای نه‌چندان دور از رستم‌کلا، این تصور را به وجود آورده که دولت در حال تکرار هزینه‌هاست. اما علیرضا یوسف‌نژاد، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی مازندران، در گفت‌وگو با رسانه‌ها، ضمن رد این ادعا تأکید کرده که احداث رستم‌کلا بر مبنای ضرورت و پس از مطالعات دقیق انجام گرفته و نوع صنایع هدف‌گذاری‌شده در این ناحیه با شهرک‌های دیگر متفاوت است.
او با اشاره به نیاز استان به زمین‌های صنعتی تازه، تصریح کرد که شهرک نکا در حال حاضر امکان واگذاری جدید ندارد و شهرک شهید سلیمانی نیز در مراحل اولیه تأمین زیرساخت‌ها قرار دارد و تا بهره‌برداری کامل آن زمان قابل‌توجهی باقی مانده است.
شهرک صنعتی رستم‌کلا؛ فرصت اشتغال یا آزمون تکرار؟
رستم‌کلا، اگرچه هنوز در مرحله آغاز راه قرار دارد، اما به گفته مسئولان قرار است میزبان صنایع خاصی باشد که نیاز به خاک‌برداری و فعالیت‌های سنگین دارند؛ صنایعی که نمی‌توانند در هر نقطه‌ای از استان مستقر شوند. از سوی دیگر، نزدیکی آن به جاده اصلی بندر امیرآباد، یکی از مزایای استراتژیک طرح محسوب می‌شود که می‌تواند حمل‌ونقل کالا و صادرات محصولات صنعتی را تسهیل کند.
اما مخالفان، یادآوری می‌کنند که تجربه شکست‌خورده‌ای چون شهرک صنعتی شهید سلیمانی، که سال‌ها بلاتکلیف مانده بود، زنگ هشدار را به صدا درآورده است. آن‌ها نگران‌اند که این بار هم پروژه‌ای دیگر با عنوان «ضرورت توسعه» کلید بخورد، اما در نبود پیوست اجرایی قوی، به سرنوشت پروژه‌های نیمه‌تمام قبلی دچار شود.
یوسف‌نژاد با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته برای رفع مشکلات زیرساختی در شهرک‌های فعلی، از تلاش برای احداث پست‌های جدید برق، تکمیل سیستم تصفیه‌خانه در جویبار و رفع معارض در شهید سلیمانی خبر داد. او معتقد است که توسعه، امری پیوسته است و نمی‌توان انتظار داشت ابتدا همه مشکلات موجود حل شوند و سپس به سمت توسعه گام برداشته شود.
به گفته او، از ۷۰ هکتار زمین شهرک صنعتی شهید سلیمانی، اکنون بخش‌هایی در اختیار شرکت شهرک‌ها قرار گرفته و عملیات اجرایی آغاز شده، هرچند تکمیل پروژه نیاز به همکاری دستگاه‌های قضایی برای حل اختلافات حقوقی با همسایگان دارد.
مسئله اینجاست که اگر توسعه بدون رفع ریشه‌ای مشکلات زیرساختی اتفاق بیفتد، نه‌تنها به ثبات اقتصادی کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است اعتماد سرمایه‌گذاران را هم کاهش دهد. تجربه نشان داده که نبود آب و برق پایدار، تأخیر در تأمین زیرساخت‌ها و عدم پاسخگویی مناسب به نیازهای صنایع، سرمایه‌گذاران را به مهاجرت به استان‌های دیگر یا حتی کشورهای همسایه سوق می‌دهد.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در نواحی صنعتی جدید، اگر با دید بلندمدت، پیوست محیط‌زیستی، مشوق‌های مالیاتی و دسترسی مناسب به بازار مصرف همراه باشد، می‌تواند نقشی مهم در مهار بیکاری ایفا کند. به‌ویژه در شرق مازندران، که نرخ بیکاری در آن بالاتر از متوسط کشوری است.
راهکار چیست؟
واقعیت آن است که توسعه صنعتی، نه یک تصمیم بلکه یک فرآیند است؛ فرآیندی که باید بر پایه آمایش سرزمین، منابع طبیعی، ظرفیت زیستی و نیاز بازار شکل بگیرد. در این میان، پیشنهاد برخی کارشناسان، تشکیل کارگروه‌های نظارتی استانی با مشارکت بخش خصوصی، اتاق بازرگانی، سازمان محیط زیست و شرکت شهرک‌های صنعتی برای ارزیابی مستمر پروژه‌هاست.
همچنین استفاده از الگوی “بازسازی پیش از توسعه” می‌تواند راهی میانه و هوشمندانه باشد؛ بدین معنا که بخشی از اعتبارات اختصاص‌یافته برای توسعه جدید، به نوسازی و تقویت زیرساخت‌های شهرک‌های موجود تخصیص یابد.
مازندران، اگرچه به‌واسطه جغرافیا و کشاورزی‌اش شناخته می‌شود، اما نمی‌توان توسعه پایدار آن را بدون توجه به صنعت متصور شد. احداث شهرک صنعتی رستم‌کلا، اگر با درایت و مدیریت کارآمد همراه شود، می‌تواند حلقه‌ای مؤثر در زنجیره توسعه صنعتی استان باشد. اما اگر مشکلات پیشین تکرار شوند و زیرساخت‌ها به‌درستی پیش‌بینی و اجرا نشوند، فرصت طلایی رستم‌کلا نیز ممکن است به چالشی تازه بدل گردد.
در پایان باید گفت که توسعه صنعتی، بیش از آنکه در نقشه‌کشی و کلنگ‌زنی معنا پیدا کند، در مدیریت منابع، پاسخگویی شفاف، رفع موانع اجرایی و جلب اعتماد تولیدکنندگان معنا می‌یابد. آینده صنعتی مازندران، وابسته به تصمیم‌هایی است که امروز اتخاذ می‌شود؛ تصمیم‌هایی که باید نه بر پایه شعار، بلکه با واقع‌گرایی و آینده‌نگری اتخاذ شوند.
- نویسنده : سمانه اسلامی
