آماری نگرانکننده که بار دیگر توجه افکار عمومی را به وضعیت بحرانی زیستبوم دریای خزر جلب کرده است.
فوک خزری، تنها پستاندار بزرگترین دریاچه جهان و یکی از نمادهای تنوع زیستی دریای کاسپین، سالهاست با تهدیدهای جدی مواجه است. طبق اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، از ابتدای فروردین تا اوایل مهرماه امسال، لاشه ۵۴ قلاده فوک خزری در نوار ساحلی شمال کشور کشف شده که حدود ۷۰ درصد آنها مربوط به سواحل استان مازندران بوده است.
ویژگی مهم لاشههای مشاهده شده این است که تقریباً تمامی آنها در شرایطی به سواحل ایران رسیدهاند که دست کم یکی دو هفته از مرگشان گذشته بود، موضوعی که نشان میدهد مرگ این جانوران در آبهای تحت حاکمیت ایران رخ نداده و احتمالاً در مناطق شمالی دریای خزر اتفاق افتاده است و سپس لاشهها بر اثر جریانهای آبی به سواحل ما منتقل شدهاند.
مشاهدات نشان میدهد این جانوران در تورهای صیادی گرفتار نشده یا با قایق و اجسام سخت برخورد نکردند و نشانهای از تلف شدن بر اثر دخالت انسانی دیده نمیشود و کاهش منابع غذایی، حضور گونههای مهاجم کیلکا کاهیان، آلودگی دریا، تغییرات دمایی و کاهش ورودی رودخانه ها، شرایط زیستگاه فوک خزری را به مرزهای ب نگران کنندهای رسانده است.
در خزر، کوچکترین گونه فوکهای واقعی، یعنی فوکهای بدون گوش است و فقط در این دریاچه یافت میشود امادر ماه های اخیر ۴۵ لاشههای ثبت شده از این گونه خاص آبزی در سواحل مازندران کشف شده است.
این پستاندار دریای خزر در بیشتر نقاط دریا زندگی میکند و محل زیست آن بر حسب در دسترس بودن مواد. غذایی و به صورت فصلی متغیر است. در فصل تابستان و پاییز بیشتر فوکهای خزر در آبهای سرزمینی ایران به سر میبرند.
در ایران و در سالهای دهه ۶۰ شمسی تعدادی از ساکنان مازندران خاطراتی از دیدن فوکها که به آن «سگ آبی» نیز میگویند در اسکلههای خلوت مانند اسکله «نکا» به یاد دارند. فُک خزری از لحاظ ژنتیکی و حفظ تعادل در زنجیره غذایی دریای خزر بسیار با ارزش و مهم است.
این گونه آبزی به واسطه قرار گرفتن در راس هرم غذایی و پراکنش آن در کل زیستگاه، به عنوان گونه شاخص دریای خزر محسوب میشود. وجود فوک در دریای خزر که معیشت بسیاری از مردم وابسته به آن است، از نشانههای سلامت دریای خزر به حساب میآید.
اقدامات حفاظتی و درخواست همکاری منطقهای
به گفته روحالله اسماعیلی، معاون محیط زیست طبیعی ادارهکل محیط زیست مازندران، پایش مستمر سواحل استان با همکاری مرکز امداد و نجات فوک خزری و ادارهکل دامپزشکی ادامه دارد. با وجود فساد پیشرفته لاشهها، در صورت فراهم بودن شرایط، نمونهبرداریهای تخصصی برای تعیین علت مرگ انجام خواهد شد.
او همچنین از جوامع محلی، صیادان و گردشگران خواست در صورت مشاهده فوک خزری یا لاشههای احتمالی، موضوع را از طریق سامانه ۱۵۴۰ یا ادارات محیط زیست شهرستانها اطلاع دهند.
با توجه به اینکه دریای خزر میان پنج کشور ایران، روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و جمهوری آذربایجان تقسیم شده، حفاظت از فوک خزری نیازمند همکاری منطقهای و اقدامات مشترک است. مرگ این پستاندار دریایی، نهتنها زنگ خطری برای تنوع زیستی، بلکه هشداری جدی برای سلامت دریای خزر و معیشت مردمان وابسته به آن است.
- نویسنده : سمانه اسلامی