نشستی که در آن استاندار مازندران وعده داد با اقداماتی که در دست انجام است، به زودی التهابات بازار فروکش خواهد کرد. اما آیا بازار واقعاً منتظر وعده‌ها خواهد ماند؟ در این گزارش، نگاهی تحلیلی و انتقادی به گفته‌های مسئولان، وضعیت کنونی بازار سیمان، روغن و نان، و چالش‌های ساختاری تنظیم بازار در مازندران داریم.
سیمان؛ بازار خاکستری در سایه سیاست‌های ناپایدار
موضوع اصلی جلسه، بحران بازار سیمان بود؛ کالایی استراتژیک که در هفته‌های اخیر با کمبود، افزایش قیمت و نارضایتی مردم و پیمانکاران مواجه شده است. مهدی یونسی‌رستمی، استاندار مازندران، از خروج قریب‌الوقوع قیمت‌گذاری سیمان از بورس کالا خبر داد و آن را نتیجه پیگیری‌های وزارت صمت عنوان کرد. اما کارشناسان می‌گویند حذف سیمان از بورس بدون ایجاد ساختار شفاف قیمت‌گذاری و نظارت، به احتمال زیاد زمینه‌ساز فساد و رانت جدید خواهد شد.
به گفته یکی از تولیدکنندگان سیمان در غرب استان، قیمت پایه سیمان در بورس پایین‌تر از نرخ بازار آزاد بود، اما فرآیند پیچیده عرضه و تقاضا در بورس و نبود کنترل بر توزیع باعث شد سیمان به دست مصرف‌کننده واقعی نرسد. اکنون با حذف این شفافیت نسبی، بازار وارد فاز تازه‌ای از ابهام می‌شود.
از سوی دیگر، لغو صادرات سیمان از مازندران که استاندار آن را اقدامی برای کنترل بازار معرفی کرد، نشان‌دهنده چرخش ناگهانی در سیاست‌های کلان صادراتی است. این تصمیم اگرچه ممکن است عرضه داخلی را افزایش دهد، اما در بلندمدت به تضعیف تولید و زیان واحدهای صادرات‌محور منجر خواهد شد. آیا دولت سیاستی برای جبران این زیان‌ها دارد؟ مشخص نیست.
روغن نباتی؛ سایه احتکار بر سر سفره مردم
در کنار سیمان، بازار روغن نیز این روزها با کمبودهای مقطعی و شایعات مربوط به احتکار مواجه شده است. فروشگاه‌ها از سهمیه کم صحبت می‌کنند، و در برخی مناطق شهرهای استان، روغن‌های مصرفی به‌ویژه در حجم‌های ۴ و ۵ لیتری نایاب شده‌اند. استاندار وعده داد که با هماهنگی‌های صورت‌گرفته، این بحران به زودی مهار خواهد شد، اما تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که «قول‌های کوتاه‌مدت»جایگزین «برنامه‌ریزی بلندمدت» شده است.
یکی از فعالان صنفی گفت: «روغن در انبار هست اما در سطح عرضه نیست. دلیلش مشخص است؛ شبکه توزیع دچار اشکال و یا آگاهانه درگیر احتکار شده است. تعزیرات و بازرسی تنها گزارش می‌گیرند ولی قدرت اجرایی برای برخورد فوری ندارند.»
نکته اینجاست که بخش مهمی از روغن مصرفی کشور وابسته به واردات دانه‌های روغنی و روغن خام است. در چنین شرایطی، هرگونه تغییر در نرخ ارز، اختلال در حمل‌ونقل و نوسانات بین‌المللی بلافاصله به بازار داخلی سرریز می‌شود. آیا دولت برنامه‌ای برای خودکفایی و کاهش وابستگی دارد؟ تاکنون جز شعار چیزی اعلام نشده است.
نان؛ اصلاح قیمت یا افزایش نارضایتی؟
موضوع جنجالی دیگر که در جلسه ستاد تنظیم بازار مطرح شد، اصلاح قیمت نان است؛ عبارتی که در نگاه اول به معنای افزایش قیمت تلقی می‌شود، هرچند استاندار وعده داد این اقدام با هدف رضایت نانوایان و مردم صورت می‌گیرد.
واقعیت این است که نانوایان از هزینه‌های بالای تولید، قیمت پایین نان و سهمیه‌های ناکافی آرد گلایه دارند. از سوی دیگر، مردم نیز نگران گران‌تر شدن قوت غالب خود هستند. در این میان، دولت تلاش می‌کند با اصلاح قیمت، هم به نانوایان برسد و هم تورم را مهار کند، اما این بازی دوسر باخت است مگر آنکه یارانه نان به شیوه‌ای هوشمند و عادلانه توزیع شود.
به گفته یکی از نانوایان ساری: «ما الان نان را با ضرر می‌فروشیم. با همین آرد یارانه‌ای نمی‌توان کیفیت را حفظ کرد. اگر قیمت نان اصلاح نشود، ورشکست می‌شویم. اگر بشود، مشتری ناراضی می‌شود. دولت باید تصمیمی اصولی بگیرد، نه مسکّن کوتاه‌مدت.»
نقش تعزیرات؛ ناظر یا تماشاگر؟
استاندار مازندران تأکید کرد که اداره‌کل تعزیرات باید نظارت کامل بر بازار سیمان اعمال کند و با کم‌فروشی برخورد کند. اما سؤال اینجاست که ساختار تعزیرات و ابزارهای قانونی و اجرایی آن چقدر توانایی مقابله با شبکه‌های سودجو و اخلال‌گر بازار را دارد؟
بررسی‌های میدانی خبرنگار ما نشان می‌دهد بسیاری از تخلفات به صورت زنجیره‌ای و با هماهنگی حلقه‌های متعدد صورت می‌گیرد، و برخوردها غالباً نمادین، دیرهنگام و غیر بازدارنده هستند.
همچنین، نبود سامانه‌های یکپارچه نظارت، ناهماهنگی بین دستگاه‌ها، و ضعف در پیگیری‌های قضایی باعث شده بازار در مقابل قانون، بی‌دفاع جلوه کند. اگر قرار باشد التهاب بازار فروکش کند، این فقط با صدور دستور نیست، بلکه با اصلاح ساختارهای نظارتی و تصمیم‌گیری خواهد بود.
التهاباتی که با وعده نمی‌خوابند
در پایان باید گفت، اگرچه نشست ستاد تنظیم بازار استان مازندران با هدف مدیریت بحران و آرام‌سازی فضای روانی جامعه برگزار شد، اما آنچه در میدان دیده می‌شود، حکایت از فاصله عمیق بین حرف و عمل دارد.
بازار سیمان، روغن، و نان همچنان درگیر تلاطم است و شهروندان به جای آرامش، با نگرانی‌های روزافزون مواجه‌اند. شاید زمان آن رسیده که دولت از سیاست‌های مقطعی و اعلامی عبور کرده و به سمت برنامه‌های عملیاتی و ساختاری برود؛ برنامه‌هایی که نه فقط در کلام، که در سفره و زندگی مردم دیده شود.
- نویسنده : سمانه اسلامی
