در حاشیه نشست شورای محیطزیست مازندران، روحالله اسماعیلی، معاون محیطزیست طبیعی اداره کل حفاظت محیطزیست استان اعلام کرد: «پسروی مداوم آب دریای خزر، کمبود بارشها و نرسیدن حقابه، میانکاله را در وضعیت هشدار قرار داده است.»
این سخنان در حالی مطرح میشود که میانکاله نهتنها یکی از مهمترین تالابهای ایران، بلکه ذخیرهگاه زیستکره جهان و نخستین تالاب ثبتشده ایران در کنوانسیون بینالمللی رامسر است.
علتها؛ زنجیرهای از عوامل انسانی و اقلیمی
بر اساس توضیحات اسماعیلی، بحران میانکاله حاصل یک عامل واحد نیست؛ بلکه برآیند مجموعهای از تغییرات طبیعی و مداخلات انسانی است:خزر، مهمترین منبع تغذیه آب میانکاله است. کاهش سالانه ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر سطح آب این دریا، گستره وسیعی از پهنه تالاب را بیآب کرده است. این روند در دهه اخیر شدت گرفته و به خشکیدن دهها کیلومتر از سواحل و تالابهای وابسته منجر شده است.نوسان بارشهای شمال کشور، بهویژه در شرق مازندران، باعث کاهش ورودی آب به تالاب شده است؛ موضوعی که روند طبیعی تبخیر را تسریع کرده و تعادل اکولوژیک تالاب را بر هم زده است.چاههای غیرمجاز، توسعه مزارع پرورش ماهی و برداشتهای بیضابطه برای کشاورزی، سهم بزرگی در جلوگیری از ورود حقابه به تالاب دارد.اسماعیلی تأکید میکند که میانکاله قربانی نبود هماهنگی بین دستگاهها شده است؛ مسئلهای که سالهاست در مدیریت تالابهای کشور دیده میشود.
میانکاله خشک میشود؛ پیامدهای اکولوژیک یک تغییر خطرناک
خشکیدن تالاب فقط به معنای کم شدن آب نیست؛ پیامدهای آن فراگیر و گاه غیرقابل بازگشت است:تخریب رویشگاههای گیاهی مانند سازیل و انار وحشی ، نابودی زیستگاه ۵۰۰ گونه جانوری از جمله پرندگان آبزی، کنارآبزی و پستانداران کمیاب و تهدید معیشت جوامع محلی که اقتصادشان بر ماهیگیری، دامداری و گردشگری طبیعتمحور است.
افزایش کانونهای گردوغبار در شرق مازندران برهمخوردن کریدور مهاجرت میلیونها پرنده زمستانگذران
تالاب میانکاله که سالانه میزبان ۱۳۰ گونه پرنده مهاجر با جمعیت بیش از ۱.۵ میلیون بال است، امروز بخشی از آبگیرهای خود را از دست داده و این موضوع چرخه مهاجرت و تغذیه پرندگان را با اختلال جدی مواجه کرده است.
برنامههای احیای تالاب؛ مسکن موقت یا راهحل بنیادین؟
به گفته معاون محیطزیست طبیعی مازندران، سه اقدام فوری برای احیای میانکاله در دستور کار است:لایروبی ۷۶ کیلومتر انهار منتهی به تالاب این کار میتواند بخش محدودی از آبهای سطحی را به تالاب بازگرداند، اما به تنهایی کافی نیست. انتقال آب از سرشاخههای رودخانهها یکی از گزینههای ممکن، اما پرچالش برای محیط زیست است.
این اقدام در ظاهر کارآمد، اما از نظر پایداری اکولوژیک و هزینههای سنگین، محل بحث کارشناسان است.
اسماعیلی هشدار داد که ادامه روند کنونی، اکوسیستم پرندگان و آبزیان را بهشدت تهدید خواهد کرد و هر تصمیم شتابزده میتواند پیامدهای جبرانناپذیر داشته باشد.
میانکاله؛ تالابی که میراث بشریت است
تالاب میانکاله با وسعت ۴۸ هزار هکتار، نهتنها بهشت پرندگان ایران، بلکه یکی از مهمترین ذخیرهگاههای زیستکره جهان است.این تالاب با پناهگاه ۲۲ هزار هکتاری، رویشگاه انار وحشی و سازیل، زیستگاه گونههای ارزشمند مانند مارال، گربه جنگلی، یوزپلنگ، شغال، خرگوش، کاراس، سفید، کپور و صدها گونه دیگر است.
خشکیدن میانکاله، فقط یک تهدید محلی نیست؛ بلکه ضربهای جهانی به شبکه تنوع زیستی منطقه خزر است.
اتفاق امروز میانکاله، یک هشدار است نه آمار.خشکیدن ۲۰ هزار هکتار از این تالاب، نشان میدهد که ما در آستانه یکی از بزرگترین بحرانهای اکولوژیک شمال کشور قرار گرفتهایم.هم مدیریت منابع آب و هم حکمرانی محیطزیست باید وارد مرحلهای جدید و هماهنگ شود؛ مرحلهای که در آن تالابها، نه قربانی توسعه، بلکه معیار توسعه پایدار باشند.
میانکاله میتواند دوباره جان بگیرد، اما این احیاء تنها زمانی ممکن است که حقابه آن تأمین شود، برداشتهای بیضابطه متوقف گردد و نگاه ملی و بینالمللی برای حفاظت از این میراث گرانبها بسیج شود.
- نویسنده : سمانه اسلامی
