بارش‌های اخیر نه تنها پایانی بر گرمای طاقت‌فرسا و خشکسالی شدید بود، بلکه به‌عنوان نقطه عطفی در احیای تالاب‌ها و آب‌بندان‌های این خطه از شمال کشور عمل کرد.
در سال‌های اخیر، رونق کشت دوم برنج و برداشت بی‌رویه آب از منابع سطحی، تراز آب تالاب‌ها و آب‌بندان‌ها را به پایین‌ترین حد ممکن رسانده بود. بسیاری از این پهنه‌های آبی در شهرهای مختلف مازندران خشک شدند و نگرانی‌های جدی برای محیط‌زیست و کشاورزی منطقه به وجود آوردند.
بارش های باران در روزهای اخیر از یک طرف و از سوی دیگر پایان آبیاری برای کشت رتن و کشت دوم برنج زمینه ای برای جان گرفتن دوباره رودخانه های این خطه از شمال شد و در شرایط فعلی ورودهای آب به تالاب های مازندران بیشتر از هفته های گذشته شد که همه این موارد زمینه ای برای جان گرفتن دوباره آب بندان ها و تالاب های این استان را فراهم کرد.
ورود چند سامانه بارشی جدید در مازندران زمینه ای برای بارش های در شهرهای مختلف مازندران شد که این امر فواید زیادی برای بخش های مختلف کشاورزی، تولیدی و عرصه های طبیعی داشت.
آب بندان ها که در مازندران «اِندون»، در گلستان «بندسار» و در گیلان «سِل» نامیده می شوند، مهم ترین مخازن ذخیره آب باران و نهرها برای کشاورزی هستند. هر چند که کاهش بارش ها و کم آبی در سال های اخیر سبب شد چهره ای خشک و ترک خورده از بسیاری از آب بندان ها به چشم بیاید، اما نباید از نقش بی توجهی به آب بندان ها و لایروبی و بهسازی نشدن این سازه های بومی شمال کشور در کاهش اثرگذاریشان غافل ماند.
سه استان گیلان، مازندران و گلستان در مجموع ۳۳ هزار هکتار آب بندان دارند که آب مورد نیاز حدود ۱۵۰ هزار هکتار کشتزار این مناطق را تأمین می کند.
بیشترین سهم آب بندان ها از نظر مساحت و تعداد هم مختص به مازندران است. در مازندران نزدیک به ۸۰۰ قطعه آب بندان وجود دارد که مساحت مجموع آنها حدود ۱۷ هزار هکتار است و در مجموع نیز قابلیت ذخیره‌سازی ۳۴۵ میلیون متر مکعب آب را دارند.
در زمان حاضر هر هکتار آب‌بندان قابلیت سیراب کردن پنج هکتار شالیزار را دارد که این اثرگذاری در صورت لایروبی شدن و بهسازی آب بندان تا ۲ برابر افزایش خواهد یافت. به عبارتی بخش مهمی از نیاز آبی کشاورزی در شمال کشور با بهسازی و ترمیم همین سازه های سنتی نگهداری آب برطرف می شود.
اما بارش‌های اخیر، همراه با پایان دوره آبیاری کشت دوم، موجب افزایش ورودی آب به تالاب‌ها شد. این اتفاق نه تنها چهره خشک و ترک‌خورده آب‌بندان‌ها را ترمیم کرد، بلکه زمینه‌ای برای بازگشت حیات به این زیستگاه‌های ارزشمند فراهم آورد.
یکی از نکات مثبت این بارش‌ها، همزمانی آن با ورود نخستین دسته‌های پرندگان مهاجر از سیبری بود. تالاب‌های میانکاله، فریدونکنار و دیگر آبگیرهای محلی اکنون میزبان هزاران پرنده زمستان‌گذران هستند که شکوهی دوباره به طبیعت مازندران بخشیده‌اند.
مازندران با بیش از ۸۰۰ قطعه آب‌بندان به مساحت ۱۷ هزار هکتار، ظرفیت ذخیره‌سازی ۳۴۵ میلیون متر مکعب آب را دارد. این سازه‌های سنتی، قابلیت تأمین آب برای حدود ۳۵ هزار هکتار از اراضی شالیزاری را دارند. هر هکتار آب‌بندان می‌تواند پنج هکتار شالیزار را سیراب کند؛ ظرفیتی که با لایروبی و بهسازی، تا دو برابر قابل افزایش است.
آب‌بندان‌ها علاوه بر نقش حیاتی در کشاورزی، ظرفیت‌های اقتصادی و گردشگری نیز دارند. رونق زراعت چوب، توسعه بوم‌گردی و حفاظت از تنوع زیستی از جمله مزایای احیای این منابع آبی هستند.
مازندران با بیش از ۴۹۰ گونه جانوری شناسایی‌شده، از جمله ۳۱۷ گونه پرنده، ۶۳ گونه پستاندار و ۷۵ گونه ماهی، یکی از غنی‌ترین زیست‌بوم‌های کشور است. حفاظت از تالاب‌ها و آب‌بندان‌ها، به‌منزله حفاظت از این گنجینه طبیعی است.
- نویسنده : سمانه اسلامی
