کوهی که قرن‌ها الهام‌بخش شعر، اسطوره و مقاومت بوده، اکنون زیر بار زباله، تخریب و بی‌تدبیری انسانی، نفس‌های آخر را می‌کشد.
دماوند در تیرماه ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ثبت شد و از سال ۱۳۸۱ در شمار مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست قرار گرفت. با این حال، مسیر ثبت جهانی آن در یونسکو با چالش‌های جدی مواجه است؛ چالش‌هایی که ریشه در رفتارهای غیرمسئولانه انسان دارد.
از صدور مجوزهای معدنی در سال‌های گذشته که به تخریب بخش‌هایی از اکوسیستم حساس کوه انجامید، تا هجوم بی‌رویه کوهنوردان و طبیعت‌گردان که بدون رعایت اصول زیست‌محیطی، مسیرهای صعود را به زباله‌دانی بدل کرده‌اند، همه و همه نشان از بحرانی دارد که دماوند را تهدید می‌کند.
بحران زباله؛ دماوند در خطر
رضا زارعی رئیس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی کشور که در همایش هفته محیط‌زیست و فعالان محیط‌زیستی آمل حضور یافت با اشاره به وضعیت نگران‌کننده زیست‌محیطی کوهستان‌های شمال کشور به‌ویژه دماوند، خواستار اقدام عملی نهادهای مسئول و مشارکت فعال مردم در حفاظت از طبیعت شد و تأکید کرد: کوه‌ها فقط مقصد صعود نیستند، بلکه منبع حیات‌اند و باید برای آیندگان حفظ شوند.
وی مازندران را نماد تنوع طبیعی و زیست‌محیطی ایران دانست و افزود: سرزمین رودها، جنگل‌ها و کوه‌ها بیش از هر زمان دیگری تحت فشار تخریب‌های انسانی قرار گرفته است؛ از قطع بی‌رویه درختان و ساخت‌وسازهای ناپایدار تا آلودگی گسترده رودخانه‌ها و انباشت پسماند در دل طبیعت.
رئیس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی ایران با اشاره به نقش چندوجهی کوه‌ها در اکوسیستم مناطق کوهستانی یادآور شد: کوه‌ها نه‌تنها منابع ارزشمند آب شیرین و پناهگاه گونه‌های نادر گیاهی و جانوری هستند، بلکه نقش تعیین‌کننده‌ای در تعادل اقلیمی و بوم‌شناسی کشور دارند. تخریب آن‌ها به معنای اختلال در چرخه حیات و تهدید امنیت زیستی منطقه است.
وی با تاکید بر اینکه قله دماوند به‌عنوان نماد ایستادگی و میراث ملی ایران در معرض تهدیدهای جدی قرار دارد، گفت: رهاسازی زباله، تخریب مسیرهای صعود، آسیب به پوشش گیاهی و منابع آب از جمله معضلاتی است که این کوه با آن دست به گریبان است. نباید اجازه دهیم نام دماوند با عنوان «کوه زباله» در ذهن‌ها باقی بماند.
زارعی با اشاره به اینکه برنامه‌ریزی برای کاهش تولید زباله، تفکیک و بازیافت پسماند در روستاهای حاشیه کوهستان‌ها باید به‌صورت جدی و ساختارمند دنبال شود، بیان کرد: علاوه بر نهادهای مسئول، تشکل‌های مردمی، گروه‌های کوهنوردی و رسانه‌ها نیز باید نقش فعال‌تری در این زمینه ایفا کنند.
رئیس فدراسیون کوهنوردی ایران با تأکید بر لزوم آموزش محیط‌زیستی از سطح مدارس تا رسانه‌های عمومی مطرح کرد: حفاظت از کوهستان‌ها تنها دغدغه کوهنوردان نیست، بلکه یک مسئولیت ملی است که باید با ارتقای فرهنگ عمومی و مشارکت همگانی نهادینه شود؛ راه‌اندازی پویش‌های محلی برای پاک‌سازی کوهستان‌ها در فصل‌های پرتردد و گسترش کمپین‌های آگاهی‌بخش از اولویت‌های فدراسیون است.
مازندران؛ تنوع طبیعی در معرض تهدید
وحید رضائیان رئیس حفاظت محیط زیست آمل در این مراسم با بیان اینکه وضعیت محیط‌زیست در کشور و مازندران حال و روز خوبی ندارد، گفت: امروزه موضوعات مهمی با آن مواجهه هستیم که به‌عنوان معضل جدی مطرح است.
وی یکی از این موضوعات در ابن شهرستان را بحث پسماند و تولید روزانه ۲۰۰ تن زباله بیان و یادآور شد: متاسفانه ۸۰ درصد زباله در طبیعت رها می‌شود که حدود ۵۰۰ لیتر شیرابه و ۴۰۰ مگا گاز تولید دارد.
رئیس حفاظت محیط زیست آمل با تاکید بر اینکه زباله طلای کثیفی که یاد می‌شود در واقع هر موادی زاید نیست و می‌توان از آن استفاده بهینه کرد، اظهار داشت: در اجرای تفکیک زباله همه نهادها و سازمانها نیاز هست کمک کنند تا بر این معضل غلبه کنیم.
وی با بیان اینکه در آمل حدود ۱۲ هزار بیمار سرطانی داریم که یک معضل است، گفت: در طبیعت زباله رها می‌شد باید بنابر اصل ۵۰ که وظایف ما انسان‌ها را مشخص کرده، به وظیفه عمومی عمل کنیم.
رضاییان تاکید کرد: برنامه مهم آموزش همیاران و همکاران محیط‌زیست را در مهدکودک‌ها باید شروع کرد که اگر انجام می‌شد امروز با این معضل مواجه نمی‌شدیم.
راهکارها؛ از آموزش تا نظارت
برای نجات دماوند، راهکارهایی روشن وجود دارد:آموزش گسترده گردشگران و کوهنوردان درباره اصول حفاظت از طبیعت ، ایجاد محدودیت‌های منطقی در تعداد صعودها و مسیرهای قابل دسترسی ، نظارت مستمر بر فعالیت‌های انسانی در منطقه ، تفکیک و بازیافت پسماند در روستاهای حاشیه کوهستان ، مشارکت تشکل‌های مردمی و رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی
دماوند؛ میراثی در خطر دماوند نه‌تنها بلندترین قله ایران، بلکه بلندای فرهنگی، تاریخی و طبیعی این سرزمین است. از فردوسی تا نیما، از اسطوره تا واقعیت، این کوه همواره نماد ایستادگی بوده است. اما امروز، ایستادگی‌اش در برابر تخریب‌های انسانی نیازمند یاری ماست.
اگر امروز اقدام نکنیم، فردا شاید تنها تصویری از دماوند در کتاب‌ها باقی بماند؛ تصویری از کوهی که روزی نماد عظمت ایران بود، اما قربانی بی‌توجهی انسان‌ها شد.
- نویسنده : سمانه اسلامی
