حالا بار دیگر در دل خاک‌های شرق استان جوانه زده است. جایی که خاطره صنعت نساجی، هنوز در حافظه تاریخی مردم جاری است و بوی پارچه و چیت از سوله‌های خاموش نساجی بهشهر و قائمشهر، هنوز در ذهن نسل‌های گذشته نفس می‌کشد.
در روزهایی که تغییر اقلیم، بحران آب، و سیاست‌های ناپایدار کشاورزی، کشاورزان مازندرانی را سردرگم کرده، بازگشت پنبه به زمین‌های شرق استان، نشانه‌ای امیدوارکننده برای احیای تعادل در الگوی کشت منطقه است. به‌ویژه در بهشهر، که دوباره زیر پای کشاورزان، سفیدپوش از امید شده است.
چرا پنبه مهم است؟
پنبه، برخلاف بسیاری از محصولات رایج امروز کشاورزی مازندران، نیاز آبی پایینی دارد. این ویژگی آن را به گزینه‌ای هوشمندانه در دوران کم‌آبی بدل می‌سازد. علاوه بر آن، از پنبه فقط الیاف استفاده نمی‌شود؛ دانه‌های روغنی آن، کنجاله‌ها برای خوراک دام، و ظرفیت صنعتی این گیاه، آن را به محصولی چندمنظوره و راهبردی تبدیل کرده است.
در گذشته، پنبه نه‌تنها اشتغال مستقیم در مزرعه ایجاد می‌کرد، بلکه هزاران شغل در زنجیره فرآوری، نساجی، بسته‌بندی و صادرات در مازندران را تغذیه می‌کرد. حال، احیای کشت آن، می‌تواند دوباره چرخ زنگ‌زده صنعت نساجی را بچرخاند و نَفَسِ گرم توسعه را به روستاهای فراموش‌شده بازگرداند.
طبق گزارش جهاد کشاورزی بهشهر، در سال جاری ۲۵ هکتار از اراضی این شهرستان به کشت پنبه اختصاص یافته؛ عمدتاً در دهستان میانکاله. این در حالی است که طی دو دهه گذشته، سطح زیر کشت پنبه در استان به‌طور بی‌سابقه‌ای کاهش یافته بود و حتی در سال‌هایی به صفر رسیده بود. اما اکنون، با اصلاح الگوی کشت و تغییر رفتار اقلیمی، پنبه دوباره فرصت عرض‌اندام یافته است.
برداشت این محصول از دهه اول مهر آغاز می‌شود و طبق آمار، میانگین تولید پنبه از هر هکتار حدود ۳ تن است که در زمین‌های مرغوب تا ۵ تن نیز گزارش شده است.
برخلاف محصولاتی چون کلزا که مشمول حمایت‌های قیمتی و بیمه‌ای هستند، پنبه هنوز وارد چرخه حمایت جدی نشده است. کارشناسان کشاورزی هشدار می‌دهند که در صورت فقدان برنامه خرید تضمینی، تضمین بیمه‌ای و توسعه صنایع تبدیلی، روند احیای پنبه می‌تواند ناقص بماند و انگیزه کشاورزان را کاهش دهد.
احیای این محصول، فرصتی برای دولت و وزارت جهاد کشاورزی است تا نشان دهد که الگوی کشت صرفاً یک شعار نیست؛ بلکه در میدان عمل نیز می‌توان محصولی سازگار با شرایط اقلیمی را به قلب تولید بازگرداند.
احیای پنبه فقط یک موضوع کشاورزی نیست. این اقدام می‌تواند با تحریک بخش صنعت و ایجاد انگیزه برای بازسازی صنایع نساجی، چرخ اشتغال را در مازندران دوباره به گردش درآورد. در عین حال، استفاده کمتر این محصول از منابع آبی، آن را به گزینه‌ای محیط‌زیست‌دوست در مقابله با بحران آب تبدیل کرده است.
از منظر اقتصادی نیز، پنبه می‌تواند مکمل مناسبی برای برنج، کلزا و مرکبات در سبد کشاورزی شرق مازندران باشد و به کشاورزان این امکان را بدهد که با تنوع‌بخشی به کشت، از تک‌محصولی شدن و خطرات بازارهای ناپایدار فاصله بگیرند.
در حالی که استان‌هایی چون گلستان همچنان سهم بالایی در تولید پنبه کشور دارند، مازندران با سابقه تاریخی و اقلیم خاص خود، می‌تواند با اندکی برنامه‌ریزی دوباره به این زنجیره بازگردد.
تدوین بسته‌های حمایتی، اعطای تسهیلات به پنبه‌کاران، احیای صنایع وابسته، و حمایت از صادرات، چهار گام کلیدی در احیای واقعی این محصول هستند. بی‌تردید اگر مازندران بتواند به الگوی موفقی در احیای کشت پنبه بدل شود، این تجربه می‌تواند به دیگر استان‌های شمالی نیز تسری یابد.
احیای پنبه در شرق مازندران را نمی‌توان تنها یک پروژه کشاورزی دانست؛ بلکه باید آن را یک “طرح بازآفرینی” در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دید. در شرایطی که بسیاری از روستاهای مازندران با مهاجرت، بیکاری و فقر دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، هر هکتار پنبه یعنی هکتاری از امید.
اگر روند فعلی ادامه یابد، طلای سفید می‌تواند نه‌تنها خاک‌های بهشهر، بلکه خاطره فراموش‌شده‌ی تولید در مازندران را نیز زنده کند.
- نویسنده : سمانه اسلامی
