دو مرگ در سه ماه، یک زنگ خطر برای صنعت گردشگری حیوان‌محور
جایی که تنها طی سه ماه، دو قلاده شیر آفریقایی در شرایطی مشکوک و به‌دور از اصول حرفه‌ای دامپزشکی، جان سپردند. حادثه‌ای که نه‌تنها افکار عمومی، بلکه نهادهای نظارتی را نیز به واکنش واداشت و سرانجام در سوم مردادماه ۱۴۰۴ به تعلیق مجوز محیط زیستی این مجموعه منتهی شد. تصمیمی که اگرچه دیرهنگام به نظر می‌رسد، اما پاسخی است به زخم‌های عمیقی که سهل‌انگاری‌ها بر پیکر حیات وحش مازندران وارد کرده‌اند.
پارک حیات‌وحش الیمالات، زیرمجموعه مجموعه گردشگری موسوم به «مایا»، سال‌هاست به واسطه نگهداری از حیوانات وحشی در قالب یک سافاری پارک، در کانون توجه قرار دارد. از همان آغاز، مخالفت‌ها با این سبک از بهره‌برداری تفریحی از حیوانات، از سوی دوستداران محیط زیست و متخصصان حیات وحش مطرح بود. اما روند توسعه این پارک ادامه یافت، بدون آن‌که زیرساخت‌های لازم برای رعایت حقوق حیوانات و الزامات نگهداری از گونه‌های وحشی به‌طور کامل فراهم شده باشد.
در فروردین ۱۴۰۴، مرگ یک شیر ماده هشت ساله به علت سخت‌زایی در شرایطی رخ داد که گزارش کالبدگشایی، علت اصلی را چاقی مفرط ناشی از تغذیه نامناسب عنوان کرد. سه ماه بعد، در تیرماه، شیر نر بالغی به نام «آرش» در فرآیند بیهوشی و انتقال، دچار عارضه شد و تلف شد. در هر دو مورد، قصور مدیریتی و فنی اثبات شد؛ از نبود دامپزشک مقیم تا انجام مداخله‌های پرخطر بدون حضور متخصص. این موارد کافی بود تا اداره کل محیط زیست مازندران پس از فشارهای رسانه‌ای و اجتماعی، مجوز فعالیت مجموعه را به حالت تعلیق درآورد.
خطای انسانی؛ مرگ‌بارتر از شکارچیان
در دنیای امروز، تهدیدهای حیات وحش دیگر تنها به شکار غیرقانونی محدود نیست؛ گاه مرگ حیوانات در مکان‌هایی رخ می‌دهد که قرار بود پناهگاه آن‌ها باشد. در پارک الیمالات، خطای انسانی و سوءمدیریت بارها از سوی نهادهای مسئول تایید شده است.
در ماجرای مرگ «آرش»، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست مازندران به صراحت اعلام کرد که بیهوشی توسط فرد غیرمتخصص و بدون نظارت دامپزشک انجام شد. بی‌توجهی به الزامات تخصصی بیهوشی و فقدان تیم درمانی مستقر، تنها یکی از زنجیره اشتباهاتی است که جان حیوانات را به خطر انداخته است.
فراتر از مرگ این دو شیر، پیش‌تر نیز موردی مشابه از درگیری ببرها با توله شیر نابالغ به نام «شیلا» در این مجموعه رسانه‌ای شد؛ رویدادی که بار دیگر اصول ناقص تفکیک زیستی حیوانات در این مجموعه را زیر سوال برد. اگرچه شیلا جان سالم به در برد، اما این رخداد هم تلنگری جدی بود به رویه‌های ناقص در طراحی و نگهداری قفس‌ها و زیستگاه‌ها.
گردشگری حیوان‌محور مفهومی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته با حساسیت‌های بالا همراه است. حضور حیوانات وحشی در محدوده تعامل با انسان‌ها – حتی با خودروهای ایمن‌سازی‌شده – نیازمند رعایت استانداردهایی پیچیده و چندلایه است؛ از فضای کافی و تغذیه صحیح گرفته تا تیم دامپزشکی دائم، پایش سلامت رفتاری، و شرایط زیست‌محیطی استاندارد.
اما در ایران، و به‌ویژه در الیمالات، به نظر می‌رسد سافاری پارک‌ها بیش از آن‌که حاصل فهمی دقیق از اکولوژی باشند، نتیجه نگاه اقتصادی به حیوانات‌اند. اینجا، حیوان نه به عنوان موجودی زنده با حق حیات، بلکه به مثابه ابزار جذب توریست و درآمدزایی دیده می‌شود.
وقتی شیر ماده‌ای با تغذیه غلط دچار چاقی مفرط می‌شود و در هنگام زایمان تلف می‌شود، یا شیر نری بدون دامپزشک بیهوش می‌شود و جان می‌بازد، دیگر نمی‌توان از پروژه‌ای علمی یا تفریحی سخن گفت. این صرفاً تجارت با جان حیوانات است؛ تجارتی که حالا با جانباختن پی‌درپی حیوانات، به نقطه بحران رسیده است.
تعلیق مجوز محیط زیستی مجموعه مایا گرچه اقدامی دیرهنگام است، اما می‌تواند نقطه عطفی باشد برای بازتعریف معیارهای نظارت بر سافاری پارک‌ها در کشور. این تعلیق باید صرفاً آغاز یک روند اصلاحی و نظارتی شفاف باشد؛ روندی که در آن، مسئولان ملزم به ارائه برنامه بهبود، جذب نیروهای متخصص، اصلاح ساختار قفس‌ها و تغذیه و حضور مستمر دامپزشک شوند.
افکار عمومی و سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیستی اکنون با حساسیت بیشتری این روند را رصد می‌کنند. انتظار این است که سازمان حفاظت محیط زیست، تنها به تذکر بسنده نکند و سازوکار نظارتی سختگیرانه و ارزیابی‌های دوره‌ای برای همه مراکز نگهداری از حیوانات در کشور تدوین و اجرا کند.
الیمالات، تنها یک نقطه جغرافیایی در نور مازندران نیست. این مجموعه، اکنون به نمادی از چالش میان گردشگری غیرمسئولانه و اخلاق زیستی تبدیل شده است. مرگ دو شیر در سه ماه، زنگ خطری است که نباید خاموش شود. این حادثه‌ها، ما را با پرسش‌های جدی مواجه کرده‌اند:
حیوانات در باغ‌وحش‌ها و سافاری پارک‌ها چقدر امنیت دارند؟
نظارت‌ها تا چه حد موثرند؟
گردشگری حیوان‌محور در کشور، واقعاً چقدر از استانداردهای جهانی پیروی می‌کند؟
پاسخ به این پرسش‌ها، نه در بیانیه‌ها و وعده‌ها، بلکه در اصلاح ساختار، شفافیت عملکرد، و مسئولیت‌پذیری حاکمیتی معنا پیدا می‌کند. تا آن زمان، حیوانات ساکت و محصور در قفس‌ها، تنها به تماشاچیان چشم خواهند دوخت؛ شاید در انتظار مرگی دیگر.
- نویسنده : سمانه اسلامی
