با وجود کیفیت بالا و بازارپسندی کم‌نظیر، نبود برند واحد، ضعف در فرآوری و بازاریابی باعث شده است که طلای سرخ مازندران همچنان ناشناخته بماند؛ گنجی که اگر شناخته شود، می‌تواند معادلات اقتصادی شرق استان را دگرگون کند.
در روزهای خنک پاییز، بوی خوش گل‌های بنفش زعفران در دشت‌های یانسر، هزارجریب و عشرستاق بهشهر پیچیده است. کشاورزان، زن و مرد، از سپیده‌دم تا غروب، مشغول برداشت هستند؛ محصولی که تا چند سال پیش در مازندران تنها نامی از آن شنیده می‌شد، اما امروز در بازارهای داخلی با زعفران قائنات و گناباد رقابت می‌کند.
زعفران مازندران حالا دیگر یک تجربه تازه نیست؛ بلکه جریانی اقتصادی رو به رشد است که با سرعتی آرام اما پیوسته پیش می‌رود.
حدود یک دهه پیش، نخستین بوته‌های زعفران در زمینهای کم‌آب شرق مازندران کاشته شد. بسیاری آن زمان این اقدام را “ریسکی غیرممکن” می‌دانستند؛ اما واقعیت خلاف آن از آب درآمد. خاک حاصلخیز، اقلیم معتدل کوهپایه‌ای و تابستان‌های خشک، شرایطی فراهم کرد تا زعفران مازندرانی از نظر رنگ، عطر و قدرت رنگ‌دهی با برترین نمونه‌های کشور برابری کند.
به تدریج، کشاورزان خرده‌مالک، که زمین‌هایشان بر اثر قوانین ارث خرد شده بود، زعفران را جایگزین محصولات پرآب و کم‌سود کردند. زعفران نه تنها محصولی کم‌زحمت و مقاوم به خشکی است، بلکه چرخه اقتصادی خانواده را نیز فعال می‌کند؛ از کاشت تا برداشت، همه اعضای خانواده درگیر کار می‌شوند.
اقتصاد خانوادگی در مزرعه بنفش
برداشت زعفران در بهشهر، تنها یک فعالیت کشاورزی نیست؛ نوعی هم‌افزایی خانوادگی است.
برداشت گل‌ها از سپیده‌دم آغاز می‌شود و شب هنگام، در خانه‌ها مراسم جداسازی کلاله‌ها جریان دارد. همین کار دسته‌جمعی باعث شده تا زعفران برای بسیاری از خانواده‌های روستایی منبع درآمد فصلی و فرصتی برای اشتغال زنان و جوانان باشد.
بر اساس برآورد کارشناسان جهاد کشاورزی، درآمد هر هکتار زعفران بین سه تا چهار میلیارد ریال در سال است؛ رقمی که در مقایسه با محصولاتی مانند برنج یا گندم چند برابر سودآورتر است و به دلیل نیاز آبی پایین، در مناطق کوهستانی و دیمزارها نیز قابل کشت است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان بهشهر از گسترش کشت زعفران در این شهرستان خبر داد و اعلام کرد: سطح زیر کشت این محصول استراتژیک که به طلای سرخ معروف است، به ۷۰ هکتار رسیده است.
سمیه حسنی در بازدید از مزارع زعفران بخش یانسر هزارجریب بهشهر گفت: برداشت زعفران از مزارع دهستان شهدای این شهرستان از اواخر مهرماه آغاز شد و تا اواسط آبان‌ماه ادامه خواهد داشت.
وی با اشاره به مزایای کشت زعفران افزود: این محصول نقش بسزایی در معیشت و اقتصاد کشاورزان منطقه هزارجریب دارد و با توجه به نیاز آبی پایین و مقاومت به خشکی، برای کشت در دیمزارها گزینه مناسبی است. همچنین در کنترل فرسایش خاک اراضی شیبدار نیز مؤثر است.
مدیر جهاد کشاورزی بهشهر با بیان اینکه در سال‌های اخیر شاهد توسعه کشت زعفران در شهرستان بوده‌ایم، گفت: پیش‌بینی می‌شود امسال از هر هکتار به طور متوسط ۴ تا ۶ کیلوگرم زعفران خشک برداشت شود.
حسنی در مورد برنامه‌های حمایتی از کشاورزان زعفران‌کار تصریح کرد: جهاد کشاورزی شهرستان با برگزاری دوره‌های آموزشی، نظارت مستمر بر فرآیند کاشت، داشت و برداشت و تسهیل در تأمین نهاده‌های با کیفیت، از کشاورزان در دهستان‌های عشرستاق و شهداء حمایت می‌کند تا محصولی باکیفیت و منطبق با استانداردهای ملی و بین‌المللی تولید شود.
وی تأکید کرد: با توجه به نیاز آبی کم این محصول، می‌توان در مناطق کوهستانی، در راستای تغییر الگوی کشت، توسعه زراعت زعفران را بیش از پیش ترویج کرد.
چالش برند و بازار
اما بزرگ‌ترین مانع در مسیر طلای سرخ مازندران، نبود هویت تجاری مشخص و برند منطقه‌ای است.
در حالی که زعفران قائنات یا تربت حیدریه سال‌هاست با نام و نشان خود در بازارهای جهانی شناخته می‌شوند، زعفران مازندران اغلب به صورت فله‌ای و بدون بسته‌بندی استاندارد راهی بازار می‌شود و گاهی نیز با برچسب استان‌های دیگر به فروش می‌رسد.
کارشناسان می‌گویند تا زمانی که زنجیره ارزش زعفران از تولید تا فرآوری و صادرات در مازندران تکمیل نشود، کشاورزان از سود واقعی این محصول بهره‌مند نخواهند شد.
ایجاد شرکت‌های بسته‌بندی محلی، برندسازی منطقه‌ای و صدور گواهی‌های استاندارد بین‌المللی از جمله نیازهای فوری این بخش است.
زعفران ایران در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد تولید جهانی را در اختیار دارد، اما سهم آن از ارزش افزوده جهانی کمتر از ۲۰ درصد است. مازندران با دارا بودن ظرفیت‌های بندری و دسترسی به بازارهای کشورهای حاشیه دریای خزر، می‌تواند دروازه صادرات زعفران ایرانی به بازارهای شمالی باشد.
به اعتقاد فعالان بخش کشاورزی، اگر زعفران مازندران با نشان اصالت و بسته‌بندی مدرن عرضه شود، قابلیت رقابت در بازارهای روسیه، آذربایجان و آسیای میانه را دارد؛ بازارهایی که هم‌اکنون عمدتاً از اسپانیا و افغانستان تأمین می‌شوند.
با کاهش منابع آبی در سال‌های اخیر، سیاست وزارت جهاد کشاورزی بر تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر متمرکز شده است. زعفران، به عنوان گیاهی مقاوم به کم‌آبی، دقیقاً در این مسیر قرار دارد. توسعه کشت آن در مناطق شرقی و کوهستانی مازندران می‌تواند هم‌زمان با کاهش فشار بر منابع آبی، منبع درآمد پایداری برای روستاییان باشد.
طلای سرخ، سرمایه‌ای زنده در دل خاک شمال
زعفران مازندران، هنوز در آغاز راه است؛ محصولی با کیفیت ممتاز، اما بی‌نام و نشان. اگر مسئولان استانی و ملی بتوانند با ایجاد برند منطقه‌ای، حمایت از صنایع فرآوری، آموزش کشاورزان و ایجاد بازارهای صادراتی، این ظرفیت نهفته را به بالفعل تبدیل کنند، مازندران می‌تواند در آینده‌ای نزدیک در کنار قائنات، دومین قطب زعفران ایران باشد.
طلای سرخ مازندران نه رؤیایی محال، بلکه سرمایه‌ای زنده در دل خاک شمال است؛ سرمایه‌ای که اگر شناخته و صیانت شود، می‌تواند رنگ اقتصاد روستایی را چون کلاله‌های سرخش درخشان کند.
- نویسنده : سمانه اسلامی
