انباشت زباله در جنگلها، فاضلاب شیرابه در اراضی کشاورزی، تهدید منابع آب و شکست پروژههای نیمهتمام مدیریت پسماند، همه و همه نشان میدهد این بحران فراتر از ظرفیتهای اجرایی دستگاههای محلی است و باید با مشارکت ملی حل شود.
در چنین شرایطی، دانشگاه علوم پزشکی مازندران با طرحی جدید، پای دانشجویان را به میدان آورده و از آنان خواسته است در یک «مأموریت ملی» برای تحول پسماند مشارکت کنند؛ مأموریتی که میتواند نقطه عطفی در پیوند علم، جامعه و مدیریت بحران زیستمحیطی باشد.
دانشجویان؛ بازوی اجتماعی یک تحول محیطزیستی
محمدصادق رضایی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مازندران، در نشستی با تشکلهای دانشجویی، ضمن تأکید بر اهمیت مسئولیت اجتماعی نسل جوان، اعلام کرد:مدیریت پسماند در مازندران نیازمند مشارکت مردم و ایدههای علمی است و دانشجویان میتوانند بازوی مؤثر این طرح باشند.
این سخنان در ظاهر ساده است، اما در عمق خود پیامی مهم دارد:برای نخستین بار، دانشگاه در قامت یک نهاد اجتماعی و اجرایی وارد موضوع پسماند شده و نه صرفاً یک مرکز آموزشی.رضایی دانشجویان را دعوت به طراحی الگوهای کاربردی بهویژه در روستاها کرده است؛ روستاهایی که اغلب فاقد زیرساختهای جمعآوری و تفکیک پسماند هستند و شیوههای نادرست دفع زباله در آنها بیشترین آسیب را به محیطزیست وارد میکند.
نسل تازهای از دانشگاهیان در نقش حلمسئله
در سالهای اخیر، فضای دانشگاهی کشور با موجی از مشارکتجویی، فعالیت جهادی و دغدغهمندی اجتماعی روبهرو شده است.رضایی نیز در این نشست به همین نکته اشاره کرد و گفت:پذیرفتن مسئولیت در کنار تحصیل، نشاندهنده بلوغ فکری دانشجویان است.»
در مازندران نیز این روحیه بهویژه در میان دانشجویان علوم پزشکی پررنگتر شده؛ دانشجویانی که معمولاً در بحرانها – از کرونا تا حوادث طبیعی – پیشگام بودهاند و اکنون قرار است تجربههای میدانی خود را به حوزه پسماند منتقل کنند.
این رویکرد در واقع پیامی روشن دارد:دانشگاه در حال تبدیل شدن از یک مرکز آموزشی، به یک مرکز اقدام و تغییر است.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی نقش تشکلهای دانشجویی را «سرمایهای ارزشمند» توصیف کرده است. دلیل این توصیف روشن است:تشکلها نهتنها خواستههای دانشجویان را منتقل میکنند، بلکه دریچهای برای پیوند دانشگاه با مردم و مشکلات واقعی جامعهاند.
نمونه تازه این مشارکت، برگزاری کنگره بزرگ دانشجویی با حضور بیش از هزار نفر از سراسر کشور است که به گفته رضایی «بهترین شکل مدیریت» را داشت و نشان داد نسل جدید توانایی سازماندهی رویدادهای کلان را دارد.
اکنون همین شبکه تشکیلاتی میتواند زیرساختی برای اجرای طرحهای میدانی در حوزه محیطزیست باشد.
هرچند سخنان رضایی در محور اجتماعی پررنگ بود، اما او با صراحت تأکید کرد:
اولویت ما مسائل صنفی و دانشجویی است. رفع مشکلات خوابگاهی، بهبود کیفیت تغذیه، توسعه زیرساختهای آموزشی و پیگیری ساخت کتابخانه مرکزی از جمله مطالبات جدی دانشجویان است که به گفته رئیس دانشگاه در حال پیگیری است.
واقعیت این است که مشارکت پایدار و مؤثر دانشجویان در طرحهای اجتماعی زمانی ممکن است که دغدغههای اولیه آنان برطرف شده باشد.
بهبود وضعیت رفاهی، زمینهای برای حضور فعالتر آنان در حوزههایی مانند مدیریت پسماند ایجاد میکند.
پسماند؛ بحرانی که نیازمند نگاه علمی و مردمی است
مازندران با تولید روزانه بیش از دو هزار تن زباله، یکی از آسیبپذیرترین استانهای کشور در حوزه محیطزیست است. تراکم جمعیت در نوار ساحلی، افزایش گردشگری، نبود مراکز مدرن پردازش پسماند و استقرار روستاها در بافت جنگلی، مدیریت این حوزه را پیچیده کرده است.بنابراین ورود دانشگاه – با شبکه گسترده دانشجویان، استادان و گروههای تحقیقاتی – میتواند به ایجاد مدلهای جدید و نوآورانه کمک کند:آموزشهای محلی در روستاها ، راهاندازی طرحهای پایش سلامت محیطزیست ، ارائه نقشههای راهکار برای مدیریت شیرابه ، طرحهای تفکیک مبدا و بازیافت مشارکتی و مطالعات اپیدمیولوژیک درباره اثرات پسماند بر سلامت
اینها ظرفیتهایی است که تنها از دست دانشگاه برمیآید.چرا این طرح «مأموریت ملی» نام گرفت؟این نامگذاری، صرفاً یک شعار نیست. دلایل آن روشن است:بحران پسماند مازندران ملی است؛ زیرا آثار آن بر جنگلهای هیرکانی و منابع آب، فراتر از مرزهای استانی است.مدیریت پسماند نیازمند مشارکتآفرینی اجتماعی است و دانشگاه بهترین نقطه اتصال میان مردم و دولت است. دانشجویان نسل آینده مدیران کشورند و حضور آنان در این طرح، تمرینی برای مدیریت در سطح ملی است.. راهحلهای علمی و ارزانقیمت، فقط از مسیر دانشگاه میگذرد.
دانشگاه در قامت «قرارگاه اجتماعی»
نشست اخیر دانشگاه علوم پزشکی مازندران، تنها یک جلسه داخلی نبود؛ بلکه نمایانگر تغییری در نگاه مدیریت استان به دانشگاه است.دانشجویان دیگر صرفاً مخاطب برنامههای آموزشی نیستند؛ بلکه کنشگران میدان بحرانهای اجتماعی معرفی شدهاند.
در شرایطی که پروژههای سنگین مدیریت پسماند سالهاست یا نیمهتمام مانده یا بیاثر بوده، ورود دانشگاه با رویکرد نوآورانه میتواند نقطه آغاز راهی تازه باشد؛ راهی که از مشارکت جوانان، توان علمی دانشگاه و نیازهای واقعی محیطزیست عبور میکند.
اگر این طرح جدی گرفته شود، مازندران میتواند نخستین استانی باشد که مدیریت پسماند را با مدل مشارکت دانشگاهی اجرا میکند؛ مدلی که شاید الگویی برای کشور شود.
و اگر نه، باز هم دانشگاه ثابت کرده که آماده است برای تغییر، پیشقدم شود.
- نویسنده : سمانه اسلامی
