به گزارش خبرنگار ملکان – سمانه اسلامی
یک اتفاق بیسابقه و البته ترسناک در تاریخ جمعیتی ایران؛ نرخ سالانه تولد، امسال برای اولین بار به زیر یک میلیون نفر رسید! خبری که محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آن را اعلام کرد و هشدار داد که اگر نرخ باروری اکنون از ۱.۶۶به ۱.۱برسد در چاله و چاه جمعیتی گرفتار میشویم.
آمارهای موسسه تحقیقات جمعیتی کشور نشان میدهد، تعداد تولدها در سال ۱۴۰۱معادل یکمیلیون و ۷۵هزار و۲۳۱مورد بوده که درسال۱۴۰۲به یک میلیون و ۵۷هزار و ۹۵۸مورد رسیده است که این روند نشاندهنده کاهش ۱.۶درصدی (حدود ۱۷هزار نفری) است. وضعیت از جایی نگرانکننده میشود که کاهش نرخ تولد را در کنار چالشهای دیگری مثل سالمندی جمعیت، سقط جنین و برهم خوردن ساختار جمعیتی کشور درنظربگیریم. چراکه در حال حاضر تقریبا ۱۰درصد جمعیت ایران سالمند هستند اما با تداوم وضع فعلی، تا سه دهه آینده، ۳۰ درصد جمعیت در بازه سالمندی بالای ۶۰ سال قرار خواهند گرفت که منجر به ابر بحران پیری جمعیت در کشور خواهد شد.
تن رنجور ساختار جمعیتی کشور
در حال حاضر حال و روز ساختار جمعیتی کشور تعریفی ندارد. از یک سو براساس آخرین برآوردهای مرکز آمار ایران، در حال حاضر ۹میلیون و۵۲۱هزارسالمند در کشورزندگی میکنندکه پنج میلیون و ۸۹۷ هزار نفر آنها درسنین بین ۶۰ تا ۷۰ سال، دو میلیون و ۶۵۸ هزار نفر در سنین بین ۷۰ تا ۸۰ سال و ۹۶۶ هزار نفر از سالمندان کشور نیز در سنین بالاتر از ۸۰ سال قرار دارند. از طرف دیگر براساس مطالعات انجامشده در کشور، به طورمیانگین سالانه بین ۳۵۰ تا ۵۳۰ هزار سقط در کشور انجام میشود و تقریبا یکسوم تولدها در کشور از دست میرود که از این تعداد تنها حدود ۱۰تا۱۲هزار سقط با مجوز قانونی و از سوی پزشکی قانونی انجام میشود. این در حالی است که بنابر اعلام بهرام عیناللهی،وزیر سابق بهداشت ۳.۵تا چهار میلیون نفر نیز در کشور نابارور هستند. این یعنی در عین حال که بخش زیادی از جمعیت ما روبه پیری میرود، جمعیت جدیدی هم با توجه به نرخ ناباروری و سقط جنین جایگزین آن نمیشود.
در آستانه ورود به مرحله تله باروری هستیم
محمود مشوق، رئیس پژوهشکده مطالعات و سیاستگذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی با توضیحی درخصوص تله جمعیتی میگوید: تله جمعیتی زمانی اتفاق میافتد که تعداد بچههایی که هر زن از ۱۵ تا ۵۰ سالگی یعنی طول دوره باروری به دنیا میآورد به کمتراز۱.۵فرزند به ازای هرمادر برسد، دراین صورت کشوروارد تله باروری پایین شده است. یعنی دیگر سیاستهای جمعیتی در افزایش شاخص باروری کل، اثرگذاری خود را از دست میدهد و ساختارها و شرایط جامعه به گونهای متحول شده که مشوقها و کمکهای اقتصادی، اثرگذار نیست. اگر هم اثرگذار باشد، بسیار ضعیف بوده و معنادار نخواهد بود.رئیس پژوهشکده مطالعات و سیاستگذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی مطرح میکند: در ایران میزان باروری کل در سال۱۴۰۱، ۱.۶بوده است و اکنون با کاهش این روند، در آستانه ورود به مرحله تله باروری هستیم. این استاد دانشگاه علت مسأله فوق را ساختار سنی جمعیت کشور دانسته و میگوید:به عبارت دیگر اکنون پتانسیل و ظرفیت تجدید نسل و فرزندآوری در کشور ما درحال کاهش است، چون دوره باروری زنان در کشور ما معمولا بین ۲۰ تا ۳۵ سال است و باتوجه به اینکه میانگین سنی زنان در سن باروری،درحال افزایش است، این افراد از لحاظ سنی از فرزندآوری خارج میشوند. نسلهای بعدی که در جامعهشناسی نسل z نامیده میشوند، هم تعدادشان کمتر است و هم میلشان به ازدواج و فرزندآوری کم است و ارزشهای آنها متفاوت است.
در قانون جوانی جمعیت راهکار سنجش اثربخشی دیده نشده
وی با بیان اینکه یکی از مشکلات سیاستگذاریها در کشور، این است که براساس معیارهای نسلهای قبلی تدوین شده و از نظر اثربخشی نسل جدید را درنظر نگرفته است، ادامه میدهد: غیر از عدم اثربخشی سیاستگذاریها، این روزها تغییر ساختار جمعیتی کشور نیز یک تحول اجتنابناپذیر است و آنچه تحت عنوان سالخوردگی جمعیتی یا کاهش ضریب تجدید نسل از آن یاد میکنیم درحال بروز است. به همین دلیل سرمایهگذاریهای دولت در این زمینه، قادر به تغییر ساختار فعلی جمعیت نیست و فقط میتواند در آینده اثرگذار باشد.مشوق با بیان اینکه اگر قوانین به شکل کنونی ادامه پیدا کند، در آینده اثرگذار نخواهد بود، مطرح میکند: در تصویب و اجرای هر قانونی، باید اقتضائات زمانی را درنظر بگیریم و باتوجه به تغییرات جامعه، بازنگری صورت گیرد. در غیر اینصورت تاخر قانونی باعث میشود برای چیزی قانونگذاری شود که وجود خارجی ندارد. وی ادامه میدهد: حال سؤال این است آیا در قانون جوانی جمعیت، راهکارهای ارزیابی و سنجش اثربخشی قانون دیده شده است؟ خیر! بنابراین ما باید بسترشناسی کنیم و این را بدانیم که یک قانون کلی را نمیتوانیم برای همه افراد و گروهها اعمال کنیم. به همین خاطر باید سیاستگذاریها باتوجه به تفاوتهای قومی، اقلیمی و فرهنگی کشور هوشمندانه باشد.
پیری جمعیت مهمترین چالش اجتماعی پیشروی مازندران
استاندار مازندران پیری جمعیت را یک بحران جدی و مهم ترین چالش اجتماعی پیش روی استان دانست و گفت: باید با اتخاذ راهکار درست و اصولی و ارایه بسته های تشویقی، موضوع فرزند آوری در جامعه به یک گفتمان تبدیل شود.
یوسف نوری در جلسه ستاد جوانی جمعیت مازندران با بیان اینکه مباحت مربوط به جوانی جمعیت یک کار انفرادی نیست، اظهار داشت: موضوع پیری جمعیت استان باید در قالب یک کار میدانی و پژوهش محور بررسی شود و دستگاه های اجرایی و مراکز دانشگاهی نیز باید در راستا اهتمام بیشتری داشته باشند.
وی موضوع کنترل جمعیت در مازندران را یک موضوع فرهنگی نادرست توصیف کرد و با بیان اینکه برنامه های مرتبط با جمعیت جوانی باید متناسب با بافت فرهنگی و قومیتی هر متطقه باشد، خاطرنشان کرد: حوزه های علمیه و مراکز دانشگاهی باید در ارتباط با جوانی جمعیت استان، کار جامع و بررسی میدانی را در دستور کار قرار دهند.
وی تصریح کرد: مباحث مربوط به جوانی جمعیت جوانی یک کار فرهنگی و موضوع جمعیت نیز یک موضوع تربیتی است و پیامدهای منفی پیری جمعیت بر لایحه های مختلف جامعه تاثیر متفی خواهد گذاشت
مقام عالی دولت در مازندران با اشاره به ابلاغ سیاست های کلی جمعیت توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی در اردیبهشت ماه سال ۹۳، افزود: در ارتباط با ابلاغ سیاست های کلی جمعیت کشور تاکنون اقدامات مطلوبی صورت گرفته است و ثمرها آن را در سال های آینده شاهد خواهیم بود.
نوری با عنوان اینکه برنامه کنترل جمعیت در واقع در راستای خدمت به نظام سرمایه داری تعریف شده بود که در چارچوب آن زن از دایره رقابت به نفع سرمایه داری خارج می شد، اظهار کرد: در نظام اسلامی زن از جایگاه بسیار والایی برخوردار است و موضوع فرزندآوری و جوانی جمعیت باید به عنوان یکی از مهمترین اولویتهای اجتماعی در استان نهادین ه وبه یک فرهنگ عمومی تبدیل شود.
وی راهکار اصلی مقابله با پیروی جمعیت را ترویج فرهنگ فرزندآوری در جامعه ذکرکرد و با عنوان اینکه شعار فرزند کمتر و زندگی بهتر، یک فرهنگ وارداتی غلط و اشتباه است، اظهار کرد: الگوی زندگی غربی مبتنی بر شعار فرزند کمتر زندگی بهتر ذهنیت باطلی است و بنابر این برای آگاه سازی مردم، نهادهای مختلف از جمله حوزه های علمیه، هیات های مذهبی و مراکز دانشگاهی باید به تبیین این مهم بپردازند.
استاندار مازندران بیان کرد: علاوه بر مسایل تبلیغاتی و فرهنگ سازی و تبیین ضرورت فرزندآوری، باید از افرادی که صاحب فرزند شدهاند حمایت جدی صورت گیرد تا بتوانند فرزندان خود را به راحتی پرورش و به جامعه تحویل دهند.
نوری گفت: تلاش می شود با اقدامات حمایتی برای تشویق نسل جوان به فرزند آوری، جلوی این سیاه چاله جمعیتی و همچنین فاجعه خطرناک کهنسالی را در کشورمان بگیریم و با مشارکت دستگاه های اجرایی و همکاری خانواده ها، این مهم امکان پذیر است.
واکاوی مستندات ثبت احوال در ارتباط با جمعیت سهمیلیون و ۲۸۳ هزار و ۵۸۲ نفری مازندران براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن نشان میدهد که از سال ۱۳۹۴ تا سال ۱۴۰۰ تعداد موالید در این استان با ۳۵ درصد کاهش از ۴۶ هزار و ۴۶۶ نفر به ۳۰ هزار و ۲۰۳ نفر رسید و میزان باروری کلی هم در استان در این دوره زمانی از ۱.۵ به ۱.۲ کاهش یافت.
به اعتقاد کارشناسان کاهش قابل توجه موالید و فرزندآوری در مازندران و رسیدن نرخ رشد به ۱.۲ درصد طی یک دوره ۶ ساله در حالی است که به باور صاحبنظران میانگین نرخ باروری در کشور بیشتر از ۲ است و در واقع نرخ باروری در مازندران نصف میانگین کشوری است.
همچنین میزان باروری عمومی هم در استان در سال ۱۴۰۰ به کمتر از ۳۰ در یکهزار تولد برای خانمهایی که در سن باروری هستند، رسید در حالی که این رقم در سال ۱۳۹۰ طبق آمار ثبت احوال ۵۰ در یکهزار تولد بود.
از سوی دیگر طبق گزارشهای رسمی مرکز آمار ایران نرخ رشد جمعیت در مازندران طی سه دهه گذشته همواره از میانگین کشوری کمتر و از دغدغههای برنامهریزان استان بوده است. به عنوان نمونه طی نخستین سرشماری جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۵، نرخ رشد جمعیت در کشور ۳.۹ درصد و در استان مازندران ۳.۷ درصد و در سرشماری سال ۱۳۹۵، نرخ رشد جمعیت در کشور به ۱.۷ درصد و در استان مازندران به ۱.۳ درصد تنزل پیدا کرد.