سمانه اسلامی ورکی
درحالی‌که کشورهای توسعه‌یافته، با اتکا به صنایع تبدیلی، ارزش افزوده‌ای چندبرابر از هر کیلو محصول خام به دست می‌آورند، در مازندران، واحدهای فرآوری یکی‌یکی تعطیل می‌شوند. این بار نه فقط به‌دلیل فقدان حمایت، بلکه به‌خاطر خاموشی‌های مکرر برق صنعتی، ناتوانی در دریافت تسهیلات، و خلأ برنامه‌ریزی کلان.
خاموشی‌هایی که چراغ تولید را خاموش می‌کنند
در ماه‌های اخیر، با اوج‌گیری مصرف برق و اعمال خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌نشده در شهرک‌های صنعتی مازندران، بسیاری از کارگاه‌های بسته‌بندی و سورتینگ میوه، شالیکوبی‌ها و واحدهای فرآوری مرکبات با اختلال جدی مواجه شده‌اند.
حسن‌پور، مدیر یک کارخانه فرآوری پرتقال در بابل، می‌گوید: «ما قرارداد صادراتی داشتیم، اما وسط خط تولید، برق رفت و سه تُن پرتقالِ پوست‌گیری‌شده خراب شد. بیمه هم پاسخ‌گو نیست چون قطعی برق جزو تعهداتش نیست. کی پاسخ ضرر ما رو می‌ده؟»
در شهرک صنعتی جویبار، چندین واحد شالیکوبی که با سرمایه‌گذاری جوانان بومی راه‌اندازی شده‌اند، به دلیل قطعی برق مجبور شده‌اند تنها شیفت شب را فعال نگه دارند، آن هم با هزینه سوخت ژنراتورهای دیزلی که عملاً سود تولید را به صفر رسانده است.
رضا، کشاورزی از ساری که ۳ هکتار باغ پرتقال دارد، می‌گوید: «ما پرتقالو می‌فروشیم کیلویی ۶ هزار تومن. وقتی صنایع تبدیلی باشه، از همین پرتقال می‌شه آب‌میوه و کنسانتره گرفت و صادر کرد با ده برابر قیمت. ولی نه کارخانه‌ای هست، نه کسی می‌خره. ما فقط می‌کاریم و دلهره برداشت داریم.»
فاطمه یزدان‌دوست، بانوی کارآفرینی از قائم‌شهر که واحد سورتینگ کیوی تأسیس کرده، می‌گوید: «برای گرفتن تسهیلات ۳ میلیاردی، بانک گفت باید سند ملکی صنعتی بیارم. زمینم کشاورزیه، هنوز تغییر کاربری نشده. دو ساله دوندگی می‌کنم. اگه وام نگیری، تولید نمی‌چرخه.»
از باغ تا بندر، محصولِ خامی که سود نمی‌دهد
بر اساس گفت‌وگوی ما با معاون صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی مازندران، بیش از ۴۰ درصد از صنایع تبدیلی کوچک و خانگی استان هنوز موفق به دریافت مجوزهای کامل نشده‌اند؛ دلیلش چیست؟ طولانی بودن روند صدور مجوز، ناهماهنگی میان اداره صنعت، محیط زیست، منابع طبیعی و شهرداری‌ها.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد محصول پرتقال و نارنگی در مازندران به صورت تازه‌خوری فروخته می‌شود؛ بدون فرآوری، بدون بسته‌بندی حرفه‌ای، بدون برندسازی. این خام‌فروشی، نه تنها سود را از کشاورز سلب می‌کند، بلکه بازار صادرات را هم از بین می‌برد.
طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی استان، از مجموع ۲.۷ میلیون تُن مرکبات برداشت‌شده در سال گذشته، فقط ۱۵ درصد در صنایع تبدیلی استفاده شده است. این در حالی است که بسیاری از محصولات، به‌دلیل نوسانات قیمت و نبود انبار سرد، در همان باغ‌ها فاسد شدند.
در حوزه برنج نیز اوضاع بهتر نیست. نداشتن کارخانه‌های بسته‌بندی مکانیزه باعث شده تا برنج مرغوب طارم و هاشمی مازندرانی، بدون نام و نشان، با برندهای دیگر استان‌ها فروخته شود. یکی از فعالان بازار برنج در آمل می‌گوید: «اگه صنایع تبدیلی درست کار کنه، برنج مازندران از تایلند گرون‌تر می‌شه، ولی الان دلال برنده‌ست.»
چه باید کرد؟ حرف مسئولان و تحلیل کارشناسان
رئیس اتاق بازرگانی ساری در گفت‌وگویی با «ملکان» معتقد است که ریشه بحران صنایع تبدیلی در مازندران، نگاه غیرصنعتی به کشاورزی است. او می‌گوید: «وقتی مسئولان فکر می‌کنن کشاورزی فقط کاشت و برداشت محصوله، نه زنجیره ارزش، نتیجه‌اش این می‌شه که کشاورز ناامید می‌شه و صنعتگر فراری.»
از سوی دیگر، کارشناسان توسعه روستایی، احداث شهرک‌های کشاورزی با زیرساخت برق پایدار، خطوط اعتباری بلندمدت، و حذف بروکراسی صدور مجوز را سه اولویت فوری در حمایت از صنایع تبدیلی می‌دانند.
مازندران، نیازمند پیوند خاک با صنعت
اگرچه مازندران از نظر تنوع محصولات کشاورزی، یکی از قطب‌های کشور است، اما تا زمانی که برق صنعتی پایدار، سرمایه در گردش، و زیرساخت اداری برای حمایت از صنایع تبدیلی فراهم نشود، داستان تلخ خام‌فروشی و زیان کشاورز ادامه خواهد داشت. آینده کشاورزی در گروی آن است که محصول روی درخت، به فرصت پایدار اقتصادی تبدیل شود؛ نه به باری بر دوش باغدار و صنعتگر.
- نویسنده : سمانه اسلامی
