به گزارش ملکان – سمانه اسلامی باغ جهانی عباس‌آباد که تنها اثر تاریخی ثبت شده مازندران در فهرست جهانی یونسکو است، در اقدامی شگفت از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی ایران با وجود مخالفت‌های رسمی و ممنوعیت‌های قانونی و همچنین فاصله داشتن از محدوده شهری بهشهر به حریم این شهر الحاق شده تا افزون […]
به گزارش ملکان – سمانه اسلامی
باغ جهانی عباس‌آباد که تنها اثر تاریخی ثبت شده مازندران در فهرست جهانی یونسکو است، در اقدامی شگفت از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی ایران با وجود مخالفت‌های رسمی و ممنوعیت‌های قانونی و همچنین فاصله داشتن از محدوده شهری بهشهر به حریم این شهر الحاق شده تا افزون بر چالش‌های ناشی از مدیریت چندپارچه دستگاه‌های مختلف بر آن، یک گره دیگر به گره‌های پیش روی این اثر مهم افزوده شود
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواستار اصلاح بند ۱۱ مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری و منتفی شدن الحاق باغ جهانی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر شد. به دنبال نامه‌نگاری معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، «احمد نیک‌خواه» مدیرکل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری از تعامل این شورا با وزارت میراث فرهنگی خبر داد و تصمیم آخر درباره باغ جهانی عباس‌آباد را منوط به تصمیم مشترک وزارت میراث فرهنگی و این شورا دانست و تأکید کرد: آن تصمیم مشترک ملاک عمل شورای عالی شهرسازی و معماری خواهد بود
آغاز ماجرا
مجموعه تاریخی عباس‌آباد بهشهر یکی از ۹ باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است که سال ۱۳۹۰ به ثبت جهانی رسید؛ باغی به جا مانده از دوران شاه عباس صفوی که از نظر ساختار و حتی کاربری از همه باغ‌های ایرانی متفاوت است. حمام، برج، آسیاب، کوشک شاهی و سامانه دقیق آبرسانی و توزیع آب، سازه‌های آبی و سد عباس‌آباد، بنای چهارتاقی موجود در میان دریاچه سد و ۲ برج آجری، برخی از زیرساخت‌های تاریخی در این باغ زیبا هستند که ۱۳۴ هکتار عرصه و یک‌هزار و ۵۷۰ هکتار حریم دارد. ویژگی‌های منحصربه‌فرد طبیعی و معماری این باغ و قرار گرفتن تعداد قابل توجهی زیرساخت در یک مجموعه موجب شد کارشناسان یونسکو سال ۲۰۱۱ قرار گرفتن این باغ را در کنار هشت باغ ایرانی دیگر به عنوان «مجموعه باغ‌های ایرانی» در فهرست میراث جهانی تایید کنند و عباس‌آباد نخستین اثر ثبت جهانی شده مازندران شود.
الحاق باغ ثبت‌جهانی‌شده عباس‌آباد از مصوبه‌ای آب می‌خورد که سال ۹۹ نوشته شد و در دولت سیزدهم تصویب شد؛ مصوبه‌ای که آه از نهاد همگان برآورد که چرا باید بخشی از جنگل‌های هیرکانی به حریم شهر بهشهر الحاق و مدیریت آن به شهرداری واگذار شود. آن‌هم زمانی که بین سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به عنوان متولی جنگل‌ها، سازمان آب منطقه‌ای به عنوان متولی سدسازی در بالا‌دست باغ و میراث فرهنگی به عنوان متولی میراث فرهنگی بر سر مدیریت یکپارچه آن حرف و حدیث بود.
در این میان، رسانه‌ها یکبار باغ جهانی عباس‌آباد را از ساخت‌و‌ساز‌های بخش خصوصی و طرح ساخت شهرک توریستی در ۵۰ متری بنای ساخته شده توسط شاه‌عباس در محدوده ۲۴ هزارمتری نجات دادند.
در سایه قانون ملی و حقوق بین الملل
ثبت یک اثر در فهرست ملی و جهانی معمولاً به امید کشیده شدن چتر حفاظتی قوانین کشوری و بین‌المللی برای حفظ میراث بشری انجام می‌شود، اما مشکلات باغ عباس‌آباد که همراه ۸ باغ دیگر در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، بعد از جهانی‌شدن نه‌تنها کم نشد که مدعیان زیادی برای مدیریت پیدا کرد. برای مثال دادستانی در میان تعجب همگان در سال ۹۴ اداره‌کل میراث فرهنگی را از مدیریت باغ خلع‌ید کرد؛ در صورتی که متولی اصلی ماجرا سازمان میراث فرهنگی آن روز بود. بعد هم بحث ساخت شهرک توریستی پیش آمد که برای ساخت‌وساز در ۲۴ هزارمتر از جنگل‌های هیرکانی نقشه کشیده بود. از سال ۹۹ هم بحث واگذاری حریم آن به شهرداری بهشهر لرزه بر تن تک‌تک درختان و گونه‌های حیوانی آن انداخته است. «فاطمه داوری» سخنگوی معاونت میراث فرهنگی هم می‌گوید: مخالفت وزارت میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۱ راه به جایی نبرد و شورای عالی معماری و شهرسازی که یکی از وظایف ذاتی آن حفظ میراث تاریخی و طبیعی است با این الحاق موافقت کرد. شورای عالی معماری و شهرسازی در حالی با پیشنهاد استانی الحاق موافقت کرد که باغ جهانی عباس‌آباد، تنها اثر ثبت‌جهانی‌شده مازندران، در سال ۱۳۹۷ به دلیل ساخت‌وساز از یونسکو کارت زرد گرفت.
این الحاق به واکنش تند فعالان حوزه میراث فرهنگی و منابع طبیعی، کارشناسان و رسانه‌ها انجامید. این مخالفت به راه‌اندازی کارزاری هم ختم شد تا شاید بتوانند راهی برای نجات یکی از مهم‌ترین باغ‌های ایرانی بیابند.
میراث فرهنگی چه کرد؟
مخالفت‌های فعالان در نهایت وزارت میراث فرهنگی را هم واداشت تا اقدامات خود را در این زمینه رسانه‌ای کند. فاطمه داوری، سخنگوی معاونت میراث فرهنگی در پاسخ به انتقادها از وزارتخانه گفت که با وجود مخالفت وزارت میراث فرهنگی، باغ عباس‌آباد در اسناد ابلاغی طرح جامع شهر بهشهر به حریم شهر الحاق شده است. این وزارتخانه در مکاتبه‌ای با وزارت راه و شهرسازی، خواستار اصلاح و بازنگری این مصوبه شده است.
داوری تأکید کرد: در مکاتبه تازه با وزارت راه و شهرسازی، بار دیگر صراحتاً مخالفت وزارت میراث فرهنگی با الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر اعلام شده و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواستار اصلاح و بازنگری بند ۱۱ مصوبه طرح جامع شهر بهشهر شده است. به گفته سخنگوی معاونت میراث فرهنگی، به وزارت راه و شهرسازی یادآوری شده است، از آنجا که قرارگیری محدوده و حریم حفاظتی مجموعه باغ در حریم شهر بهشهر، کمکی به حفاظت از اثر نکرده و با توجه به ضوابط ملی و جهانی، تهدیدی برای آن اثر ثبت جهانی نیز محسوب خواهد شد، به همین دلیل از وزارت راه و شهرسازی خواسته شده نسبت به اصلاح و بازنگری بند ۱۱ مصوبه طرح جامع شهر بهشهر و الحاق نشدن عرصه و حریم حفاظتی باغ عباس‌آباد به حریم شهر اقدام شود.
داوری در این گفت‌و‌گوی رسانه‌ای، تعهدات دولت جمهوری اسلامی به یونسکو را یادآوری کرد و گفت: «باغ عباس‌آباد بهشهر» در استان مازندران یکی از ۹ باغ ثبت‌جهانی‌شده در قالب پرونده زنجیره‌ای «باغ ایرانی» است که در سال ۲۰۱۱ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و ملاحظات حفاظتی و تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران در پلان مدیریت آن به گونه‌ای است که تداوم حیات این اثر جهانی و پیرامون آن را بدون هرگونه مداخلات توسعه‌ای و عمران شهری تضمین کند.
مخالفت میراث فرهنگی با الحاق
مدیرکل میراث فرهنگ، گردشگری و صنایع دستی مازندران در این باره گفت: ما بارها مخالفت‌مان را با این درخواست اعلام کردیم و حتی در سطح وزارت نیز این مخالفت اعلام شده است. اما عجیب است که شورای عالی معماری و شهرسازی چنین تصمیمی گرفته است.
حسین ایزدی با اشاره به آخرین اقدامات انجام شده برای مخالفت با این الحاق اظهار کرد: در آخرین جلسه شورای برنامه‌ریزی که با حضور استاندار سابق مازندران برگزار شده بود مخالفت خودمان را اعلام کردیم و یوسف نوری تاکید کرد که موضوع یک بار دیگر در کارگروه زیربنایی و عمران استانداری مطرح شود تا در این زمینه با وزیر مربوطه رایزنی کند. در ادوار گذشته مدیریتی نیز با این موضوع مخالفت شده بود. اما در کمال ناباوری چندی پیش با خبر شدیم که شورای عالی معماری و شهرسازی الحاق این محوطه را به شهرداری بهشهر ابلاغ کرده است.
وی به معضل چندین ساله مدیریت چندپارچه باغ جهانی عباس‌آباد اشاره کرد و افزود: یکی از اصول حفظ پایگاه‌های میراثی به ویژه آثار جهانی، یکپارچگی در مدیریت است که در مورد باغ عباس‌آباد با همین چالش مواجه هستیم. سال‌هاست که علاوه بر میراث، دستگاه‌های دیگری مانند شرکت آب منطقه‌ای، اداره کل منابع طبیعی و چند نهاد دیگر در مدیریت این باغ جهانی دخیل هستند. اما به جای اینکه برای مدیریت یکپارچه زیر نظر میراث فرهنگی پیش برویم، با الحاق به حریم شهر، شهرداری هم به چرخه مدیریت باغ افزوده می‌شود و چالش‌ها افزایش می‌یابد.
کارزار مردمی در مقابل شورای عالی معماری و شهرسازی
علاوه بر مخالفت‌های مسئولان و کارشناسان، دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست و منابع طبیعی طی روزهای اخیر کارزاری با عنوان «درخواست جلوگیری از الحاق مجموعه جهانی عباس‌آباد (بهشهر-استان مازندران) به حریم شهری» را به راه انداخته‌اند تا این الحاق لغو شود. در این کارزار که دیروز -۹ دی- از سوی ۳۰ سمن میراثی و محیط زیستی سراسر کشور منتشر شده، از رئیس‌جمهور درخواست شد تا از اجرا شدن این ابلاغ و الحاق محدوده تاریخی و جنگلی عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر جلوگیری کند.
در بخشی از متن این کارزار خطاب به رئیس‌جمهور نوشته شده است:
عباس‌آباد عالی‌ترین نمونه باغ‌های تاریخی برون‌شهری بوده و براساس ضوابط ملی و جهانی نباید به محیط شهری الحاق شود. همچنین جنگل‌های هیرکانی، به‌عنوان یکی از زیست‌بوم‌های کم‌نظیر زمین در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است و دریاچه عباس‌آباد یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های زادآوری گونه ارزشمند و زادبوم وزغ تالشی است که ۹۰ درصد پراکنش جهانی آن در ایران و خصوصاً در باغ جهانی عباس‌آباد قرار دارد. این مجموعه با ماهیت تاریخی و طبیعی، تنها به خدمات روزانه در بخش گردشگری می‌پردازد و از هیچ ویژگی محیطی شهری برخوردار نمی‌باشد.
ما امضاکنندگان این کارزار از شما درخواست می‌کنیم تا براساس قوانین مجلس شورای اسلامی در حوزه ثبت و حفاظت از آثار ملی و تعهدات دولت جمهوری اسلامی در معاهده بین‌المللی میراث جهانی یونسکو، از الحاق غیرکارشناسانه این مجموعه به حریم شهر بهشهر جلوگیری نموده و مانع از خروج این مجموعه بی‌نظیر از فهرست جهانی گردید.
بی‌شک الحاق این پهنه تاریخی و طبیعی به حریم شهر بهشهر می‌تواند سرآغازی برای تخریب آثار تاریخی، جنگل‌های هیرکانی و زیستگاه حیاتی جانوران و اکوسیستم طبیعی و بکر این محدوده باشد. همچنین خواهشمندیم مدیریت یکپارچه مجموعه میراث جهانی عباس‌آباد را به متولی قانونی و تخصصی خود (وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) بازگردانید و طرح جامع حفاظتی و گردشگری پایدار برای این منطقه، به‌منظور حفاظت از میراث جهانی و طبیعی و بهره‌گیری شایسته از ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی آن صورت پذیرد.»
شورای عالی چه می‌گوید؟
موافقت شورای عالی شهرسازی و معماری با این الحاق سیل انتقادها را به سمت این شورا برد، فعالان بویژه در حوزه میراث فرهنگی انتظار داشتند این شورا که در سال ۱۴۰۲ به رغم فشارهای مختلف پای بافت تاریخی شیراز ایستاد تا بافت آن را یکپارچه ثبت ملی کند، اولین بخشی باشد که با الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر مخالفت کند.
احمد نیک‌خواه» مدیرکل دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری در پاسخ به انتقادها گفت: پیشنهاد اولیه قرارگیری باغ عباس‌آباد در حریم شهر بهشهر بر اساس مصوبات خود استان بوده و شورای عالی معماری و شهرسازی رأساً این باغ را الحاق نکرده و پیشنهاد ارسالی استان را تأیید کرده است.او تأکید کرد: نکته دیگری که باید به آن توجه کرد و در ابلاغ طرح هم وجود دارد این است که در هر صورتی، اثر چه داخل محدوده شهر باشد، چه داخل حریم شهر باشد یا خارج از حریم، همه اقدامات در داخل این اثر ثبتی براساس ضوابط میراث فرهنگی است. نیک‌خواه گفت: این موضوع به‌صراحت در ابلاغیه طرح، مشخصاً ذکر شده و هر گونه اقدام در عرصه و حریم اثر عباس‌آباد مبتنی بر ضوابط ملاک عمل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. یعنی رعایت این قانون مستقل از آن است که در داخل یا خارج از حریم قرار گیرد. او گفت: نکته بعدی از نظر شورای عالی شهرسازی و معماری این است که در حقیقت اینکه توأمان با امکان اینکه این اثر حفظ شود و ملاحظات میراث آن حفظ شود، امکان بهره‌برداری عموم هم برای آن فراهم باشد، مثل همه آثاری که ما در سطح کشور داریم که مردم بتوانند از ارزش‌های این اثر استفاده کنند، در عین حال، تمام ملاحظات وزارت میراث فرهنگی در بالاترین سطح ممکن رعایت شود.این موضوع درحالی توسط شورای عالی معماری و شهرسازی ملاک موافقت با الحاق باغ شده است که طی ۱۳ سال گذشته که از ثبت جهانی باغ می‌گذرد، مردم به‌راحتی وارد محوطه می‌شوند و از امکانات رفاهی و گردشگری آن استفاده می‌کنند. اصلاً همین موضوع بویژه درآمدزایی از منطقه گردشگری عباس‌آباد (نماد گردشگری بهشهر) یکی از عللی است که باغ را به دردسر انداخته است. پیش از آنکه این مصوبه پای شهرداری بهشهر را به میان بکشد بحث این بود که درآمد حاصل از حضور گردشگران به کدام یک از سه دستگاه منابع طبیعی و آبخیزداری، میراث فرهنگی یا سازمان آب منطقه برسد؟ حتی شاید الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهر بهشهر را هم باید از ناحیه درآمدزایی گردشگری دید! اگر این موضوع صحت داشته باشد باید به فعالان حق داد که نگران باشند. در نهایت، نیک‌خواه تأکید کرد: با توجه به نظری که میراث فرهنگی دارد تعامل خود را با میراث شروع و بررسی خواهیم کرد و نهایتاً براساس تعاملی که با میراث فرهنگی خواهیم داشت به تصمیم مشترک خواهیم رسید و آن تصمیم مشترک ملاک عمل خواهد بود.حالا باید منتظر ماند و دید آیا جلسه مشترک وعده داده شده توسط شورای عالی معماری و شهرسازی به توافقی برای نجات باغ عباس آباد می رسد؟ یا همچنان باید نگران این اثر جهانی بود.
