به گزارش ملکان – سمانه اسلامی ورکی
در دل زمستان سرد مازندران، در حالی که طبیعت به خواب زمستانی فرو رفته است، کشاورزان سخت‌کوش این دیار با برداشت نیشکر و تولید شکر قرمز، گرمای شوق را به دل زمستان می‌آورند. این محصول ارزشمند که در گویش محلی به آن “لَلِه شیرین” می‌گویند، نه تنها طعم شیرین به کام می‌نشاند، بلکه نمادی از تلاش و پشتکار مردم این خطه است.
کشاورزان مازندرانی که در اواخر آذرماه شاهد بارش های برف و یخبندان شدیدی بودند بعد از رهایی از شوک سنگین یخ‌زدگی محصولات باغی خود، این روزها سخت مشغول برداشت محصولی هستند که شهد شیرین آن یخ سرمای زمستان را گرما می بخشد.
نیشکر که در برخی مناطق مازندران مانند ریکنده قائمشهر سابقه‌ای تاریخی دارد، در فصل سرد سال برداشت می‌شود. فرآیند تولید شکر قرمز، فرآیندی سنتی و زمان‌بر است که نیازمند مهارت و تجربه فراوان است. در ۲ هفته گذشته بسیاری از کشاورزان و باغداران مازندرانی سعی کردن برداشت محصولات باغی خود را جدی تر از هفته های گذشته انجام دهند تا از خطر یخ زدگی در امان بماند و یکی از این محصولات بعد از برداشت مرکبات گیاه نیشکر است. در روزهای اخیر مراکز تولیدی و فراوری های تهیه شکر قرمز با ترافیک سنگینی رو برو هستند تا جایی که در برخی از واحدهای تولیدی نیشکر در مناطقی جنوبی بابل نوبت یک ماهه را برای کشاورزان مشخص کردند.
مشکلات و آینده تولید شکر قرمز
هر چند در سال‌های اخیر کشت نیشکر در مازندران در بهنمیر، بابل، قائمشهر و برخی مناطق شرق استان مازندران انجام می شود ولی میزان آن نسبت به دهه ۶۰ بسیار کاهش یافته و سطح زیر کشت آن به کمتر از ۲۰۰ هکتار رسیده است.
با وجود همه مزایایی که شکر قرمز دارد، متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل تغییر سبک زندگی و صنعتی شدن، میزان تولید این محصول کاهش یافته است. همچنین، کمبود آب و تغییر اقلیم نیز بر تولید نیشکر تاثیر گذاشته است. با این حال، تلاش‌هایی برای احیای کشت نیشکر و تولید شکر قرمز در مازندران صورت می‌گیرد. برخی از کشاورزان و فعالان محلی، با هدف حفظ سنت‌ها و ایجاد اشتغال، به تولید این محصول ارزشمند می‌پردازند
گیاه نیشکر که در گویش مازندرانی به آن لَلِه شیرین می گویند شامل ۲ نوع یک و هفت ساله است که گیاه هفت ساله آن ضخیم و پرآب تر از نوع دیگرش است. این گیاه متناسب با شرایط آب و هوایی مازندران در دوره رشد به باران فراوان و آبیاری منظم نیاز دارد و در هنگام رسیدن و برداشت محصول هوا خشک و آفتابی را می طلبد.
برداشت نیشکر همزمان با فصول سرد سال در مازندران آغاز و کار آبگیری از این محصول انجام می شود که آبگیری و فرآوری سنتی که نیاز به ابزار خاص خود را دارد که این مراحل بدین گونه است که” تکه های ساقه نیشکر در میان چوبی استوانه‌ای شکل به نام”کِلوادار” که از تنه درخت ممرز است و با تیرک چوبی کلواتیر کوبانده می شود.
تیرکی چوبی که یک سر آن درون چوب و سر دیگر آن را به گاو یا اسب می‌بستند و حیوان با چرخیدن خود تیرک را هم می‌چرخاند. با چرخش و فشار تیرک با سطح جانبی کلوادار، نیشکر آب خود را از دست داده و با جوشاندن آب نیشکر، شکر قرمز استحصال می شود.
پس از آبگیری نیشکر تفاله‌های آن را جدا می‌کردند و آب آن را درون ظرف تو خالی چوبی به نام “نوکا” می‌ریزند. پس از پُر شدن آن آب نیشکر را با کاسه درون ظرف بزرگ مسی به نام “دِگ”می‌ریزند. برای پُر کردن دیگ مسی که گنجایش ۸۵ تا ۹۰ لیتر آب نیشکر را دارد باید صبح تا غروب کار کنند.
معروف‌ترین نشان شکر قرمز در مازندران تولید شده در ریکنده است.
ریکنده روستایی از دهستان کوهساران شهرستان قائمشهر که از ۸۵۰ هکتار زمین زراعی و باغی آن بیش از ۸۰ هکتار به کشت نیشکر به عنوان ماده اولیه تولید شکر قرمز اختصاص دارد و از روستاهایی در مازندران است که تولید شکر قرمز در آن نیم قرن قدمت دارد و همچنان کشاورزانی در این روستا در عرصه تولید شکر قرمز فعالیت دارند.
تاریخی بودن این فعالیت کشاورزی در روستای ریکنده باعث آن شد تا ثبت ملی شود. و در گذر زمان تلاش های بسیاری از سوی اهالی روستا برای حفظ و پاسداشت این میراث معنوی ملی انجام شد که اکنون کام مردم از آن شیرین شده است و برای توسعه آن تجاری سازی این حرفه اجتناب‌ناپذیر به نظر می رسد.
ضرورت حمایت از تولیدکنندگان شکر قرمز
برای حفظ و توسعه تولید شکر قرمز در مازندران، نیازمند حمایت همه جانبه از کشاورزان هستیم. این حمایت‌ها می‌تواند شامل ارائه تسهیلات مالی، آموزش روش‌های نوین کشت و فرآوری، بازاریابی محصولات و برندسازی باشد. همچنین، می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی و بسته‌بندی، ارزش افزوده محصولات نیشکر را افزایش داد و زمینه صادرات آن را فراهم کرد.
